Zo maak je mooie foto’s bij slecht weer

Grijs weer is tot daaraan toe, maar gecombineerd met regen in welke vorm dan ook jaagt het veel fotografen terug naar binnen. Onterecht, want er zijn sfeervolle opnames te maken in dergelijke omstandigheden. Het is alleen wat lastiger. Wees geen salonfotograaf en kom uit uw kot.

Eindelijk lukt het je om nog eens op fotojacht te trekken en dan zie je alles in het water vallen, letterlijk dan. Toegegeven, het kan een serieuze domper zetten op je gemoed. De beelden die je wat sfeer betreft voor ogen had, zullen nu in elk geval niet lukken. Dan maar opgeven en terug huiswaarts keren? Nee, zet door en maak andere beelden.

Natuurlijk is een landschap in een mooi morgenlichtje niet te vergelijken met datzelfde landschap bij regenweer. Toch lukken ook opnames in deze omstandigheden. De sfeer is natuurlijk anders, maar daarom niet slechter. Fotograferen tijdens de gouden uurtjes is een must, maar er zijn zoveel meer uren te spenderen met fotograferen dat het jammer zou zijn om deze niet te benutten.

Het is een cliché, maar er is geen slecht weer om te fotograferen. Tijd om wat beelden te bewerken is in deze weersomstandigheden een andere oplossing, maar je kan evengoed proberen wat karaktervolle opnames te maken. Er is een veelzijdigheid aan neerslagvormen die alle bijzondere opnames opleveren. Van miezerige motregen tot regen in oplopende hoeveelheden. Ook de wind doet mee van windstil tot storm en afhankelijk van de temperatuur kan zelfs sneeuw en hagel je deel zijn.

De prijs die je voor dergelijke opnames betaalt is meer werk tijdens het opnemen. Denk dan vooral aan de bescherming van je apparatuur en ook van jezelf. Dat geweldige licht dat doorbreekt onder een dramatisch wolkendek na een bui is de ultieme beloning – misschien is er zelfs een regenboog bij. Hiervoor zal je toch eerst die bui moeten weerstaan.   

Dat geweldige licht dat doorbreekt onder een dramatisch wolkendek na een bui is de ultieme beloning.

Weeral bossen

Druilerig weer is niet direct ideaal om landschappen te fotograferen, waarmee we hier met landschappen de echte vergezichten of overzichten bedoelen. Meestal gaat deze vorm van neerslag gepaard met een afwezigheid van wind. Het zijn van die typische weersomstandigheden die meestal onder vele vormen van motregen doorgaan. Ook die toestanden die in fotokringen doorgaans ‘grijze soep’ worden genoemd, rekenen we hierbij. Er hoeft niet altijd neerslag bij te zijn, gelukkig maar.

Wat doorgaans goed lukt in dergelijke situaties is in bossen fotograferen. De motregen lijkt met zijn zeer kleine druppeltjes wat op mist. Deze laatste creëert ook prima omstandigheden om in bossen opnames te maken. Het licht is enorm zacht en contrastarm. Belichtingen zijn gemakkelijk, je kan vrijwel de belichtingsmeter volgen. De slagschaduwen die optreden bij hard zonlicht zijn er nu niet en er is een onbelemmerd zicht in het bos. De opnames hebben baat van wat overbelichting, zoals ook bij mist.
Achteraf kan je het contrast flink wat optrekken. Dat is evenwel niet altijd nodig, jij bepaalt de sfeer in het beeld. Is er neerslag, dan worden de stammen het eerste nat. Deze zorgen voor een prima contrast met de rest van de omgeving.

Vergeet vooral niet om te experimenteren met de polarisatiefilter. Enkele reflecties wegnemen bijvoorbeeld uit het bladerdek of op natte boomstammen kan een pluspunt zijn voor je foto. Bovendien wordt de kleur, die al niet overvloedig heerst, toch een weinig versterkt door het filter.

In de lucht zit geen detail, hoed je er daarom voor als die tussen de bomen doorkomt. Doorgaans eisen die lichte plekken in beeld veel aandacht op en ze kunnen je beeld ruïneren. Een paar plekjes kan je nog wel wegwerken, hetzij door klonen hetzij met het retoucheerpenseel. Plaatsen met reliëf zijn hier in het voordeel. Door een hoger standpunt te kiezen kan je de lucht uit beeld weren. Bovendien fotografeer je meer in de kruinen van de bomen wat je beeld ook kan versterken.

Waterplassen bieden dan weer de mogelijkheid om reflecties weer te geven. Een dankbaar gegeven. Tenslotte werken de bladeren van de bomen ook als een reuzenparaplu. Valt de hoeveelheid neerslag mee, dan kan je best een tijd zonder bescherming doorgaan. In wintertijd, zonder bladerdek, is dat natuurlijk niet mogelijk, tenzij je onder sparren of dennen loopt.

Over grijsfilters

In tegenstelling tot het voorgaande zijn de weersomstandigheden nu anders. Wolken zijn duidelijk aanwezig en er zit structuur in. Zo zijn er al meer mogelijkheden om een landschap te fotograferen. Strandopnames lenen zich hier ook uitstekend voor.
Niet voor niets worden de zware grijsfilters van 6, 10 of zelfs 15 stops soms wel slechtweerfilters genoemd. Lukt het je niet om met een normale belichting een degelijk beeld te creëren, probeer het dan zeker eens met een lange belichting. Het vervagend effect dat een lange belichting kan hebben in onderwerpen met weinig beweging kan een interessant aspect toevoegen. Wolken en water komen als voornaamste onderdelen in aanmerking voor dergelijke experimenten. De sluitertijden waar we het hier over hebben gaan van 0,5s tot 60s en ook nog meer.

Ook een omzetting in zwart-wit kan een beeld redden als er werkelijk geen greintje licht en sfeer is. Toegegeven, persoonlijk ben ik echt geen fan hiervan. Van een knap zwart-wit beeld kan ik echter wel genieten, maar zelf doen…

Graag weiden we even uit over het grijsfilter. Dat dergelijke filter een bepaalde hoeveelheid licht (aantal stops) tegenhoudt zodat langer belicht moet worden is de essentie.

In wezen heb je twee soorten die je voor de lens kan zetten. Het gemakkelijkst zijn de schroeffilters die je gewoon vooraan het objectief schroeft. Heb je echter meerdere objectieven, dan is de kans groot dat deze niet allemaal dezelfde schroefdraad hebben. Een dure oplossing is voor elke lens een andere filter kopen. Als je bovendien nog meerdere lichtsterktes wil, dan loopt het aantal aan te schaffen filters wel snel op. Verloopringen zijn een betere oplossing waarbij je kiest voor de grootste maat van filter waarna de verloopring past op het objectief met de kleinere schroefdraad. Veel economischer. Een nadeel van dit laatste kan zijn dat de zonnekap niet meer past en je er dus eentje moet vinden die past op de voorkant van het filter zonder dat er een vignet optreedt. Schroeffilters zijn gewoon veel handiger als je met beschermingshoezen of een zak werkt ter bescherming voor de regen. Zie verder.

Een tweede type filter zijn deze voor filtersystemen. Het zijn allemaal schuiffilters, vierkant van formaat die passen in een houder die je weer voor de lens zet met een adapterring. Bij verschillen in diameter wissel je gewoon de ring en de rest blijft bruikbaar. Bekende merken zijn Lee, Benro, Haida, Nisi en B+W.

Wie meer met landschappen bezig is, maakt ongetwijfeld ook gebruik van grijsverloopfilters. Een rechthoekige filter met een helder vlak dat gradueel overloopt in een donkerder vlak. Ideaal om grote helderheden in beeld op elkaar af te stemmen. Het bekendste voorbeeld is een heldere lucht donkerder maken zodat het verschil in belichting met de grond kleiner wordt. Door de filter omhoog of omlaag te schuiven in de houder leg je de overgang van het filter gelijk met de horizon.

De mate waarin de gradatie van licht naar donker verloopt kan variëren. Verloopt de overgang abrupt, dan spreekt men van een hard verloop en gaat deze geleidelijk, dan spreekt men van een soft verloop. Er zijn ook tussensoorten. Naargelang een strakke horizon zoals aan zee of een golvende vinden deze hun gebruik. Deze filters komen ook in verscheidene lichtsterktes waarbij de 2 en 3 stops versies het meest praktisch zijn.
Niet iedereen is hier voorstander van, daar je evengoed met een belichtingstrapje kan werken. Het is een persoonlijke keuze.

Je kan deze filters combineren met andere filters zoals grijs- of polarisatiefilter.
Er zijn pro’s en contra’s voor het gebruik van filters. Bedenk dat elk voorwerp in het optische pad een stapje terug is in kwaliteit. Flair, kleurzwemen, kleurverschillen en verlies van scherpte kunnen allemaal optreden.

Hierin speelt de kwaliteit van het filter een belangrijke rol, waarbij de glazen filters het duidelijk winnen van de kunststof versie. Het vraagt geen groot inlevingsvermogen om te bedenken dat een glazen filter minder last heeft van onscherpte dan eentje in kunststof (Resin). Ook coatings dragen bij tot een betere kwaliteit. Vooral als je filters nog eens gaat combineren het overwegen waard.

Tot slot nog even een speciaal soort grijsfilter die ik graag even onder jullie aandacht wil brengen. Het betreft hier het variabel grijsfilter. Deze filter bestaat al langer en heeft niet zo een goede reputatie. Het bestaat uit twee polarisatiefilters die tov elkaar verdraaid kunnen worden en zo kan traploos de mate van verduistering worden geregeld, meestal tussen de 2 en de 8 stops.

Bij het gebruik op een groothoek ontstaat bij bepaalde sterkte een optisch fenomeen, nl een niet homogene verduistering over het ganse filter. In extreme vorm neemt dit de vorm van een donkere ster aan. Dat wil je uiteraard niet. Opletten hiervoor, maar verder werkt het filter vlot en snel. Vooral de afregeling van het aantal stops verduistering is prettig.

De ontwikkelingen op filtergebied gaan echter snel. Filters die magnetisch in een houder draaien en gecombineerde polarisatie en grijsfilter in één, om er maar enkele te noemen.     
 

Regenjas en regenhoes

Neerslag kent veel vormen. Van miezerige motregen tot water dat met bakken uit de hemel valt. Uiteraard heeft dit ook invloed op je werkwijze. Niet enkel jezelf als fotograaf maar vooral ook je materiaal wil je beschermen tegen de neerslag.

Duurder materiaal als camera’s en objectieven zijn niet enkel optisch en kwalitatief beter dan de instapmodellen. Het verschil zit hem ook in de mate waarmee er een afscherming rond knoppen en objectiefvatting is ingebouwd. Sommige camera’s zijn op tientallen plaatsen afgeschermd met o-ringen of een andere afdichting die beschermt tegen indringend vocht. Uiteraard jaagt dit de prijs omhoog, nog een reden waarom professioneel materiaal zoveel duurder is.

Dit betekent nu nog niet dat je dergelijke camera’s zomaar kan onderdompelen, maar wat lichte regen kan best. Beter voorkomen dan genezen is de boodschap. Er bestaan een resem aan beschermingshoezen in doorzichtig plastiek. Soms heel professioneel met sluitingen van velcro die rond de zonnekap van het objectief spannen. De bediening kan door een opening onderaan.

Ook een onderwaterhuis biedt je de beste bescherming al zal dat voor velen niet enkel een dure maar ook een omslachtige oplossing bieden.

Je hoeft het niet steeds ver en duur te zoeken, een douchekapje of een gewone plastieken zak kan ook al een oplossing bieden. Een stevig elastiek gaat rond de lens en houdt de zak op zijn plaats. Het is wat lastiger om daarmee naar het schermpje of door de zoeker te kijken, maar dat kan je oplossen. Maak ter hoogte van de zoeker een gaatje in de zak en gebruik de oogschelp om dat vast te zetten: zo heb je een onbelemmerd zicht in de zoeker.

Natuurlijk moet de voorkant van het objectief vrij blijven. Bedenk daarbij dat elke spat op het objectief onverbiddelijk in beeld komt. Dat kan ook net het effect zijn dat je nastreeft. Wil je dat niet, dan biedt een zonnekap toch een zekere mate van bescherming. Houdt de camera ook zo min mogelijk omhoog, anders heb je meer kans op spatten op de lens.

Een must is ook een speciaal doekje dat gemakkelijk vocht opneemt om wat druppels af te vegen. Microvezeldoekjes nemen niet zo best vocht op.
Fotografeer je tegen de regen in, probeer dan meerdere opnames te maken, waarbij je voor elk beeld de lens even afkuist. De kans is groter dat er een opname tussen zit zonder druppels op het objectief.

In alle omstandigheden ben ik een tegenstander van de zogenaamde beschermingsfilters voor het objectief. Ze halen de kwaliteit van je dure lens naar beneden. Maar enkel in deze omstandigheden kan het wel.

Hét beschermingsmiddel voor mij is nog steeds een paraplu. Deze houdt niet enkel jou als fotograaf droog, maar ook je apparatuur. Investeer in een groter en robuuster model dat wat wind kan hebben. In mijn regenjas zit een borstzak waarin het handvat van de paraplu gaat. De paraplu leunt vervolgens tegen mijn schouder. Verder houdt de bovenste sluiting van mijn fotorugzak de steel op zijn plaats. Dat is uitermate handig, want zo heb ik mijn handen vrij. Met wat handigheid kan ik zo onder de paraplu fotograferen, al ziet het er wel wat gek uit. Maar veel volk kom je toch niet tegen. Aan een poncho en regenbroek kan je ook veel nut hebben. De auto is eveneens een prima schuilplaats om een voorbijtrekkende bui te trotseren. Als die niet veraf is geparkeerd tenminste.   

Met welke camera en objectieven je op stap gaat, is van minder belang. Alles waar je je goed bij voelt voor landschappen werkt. Een rugzak met een regenhoes is ook een winst.
Tot slot, beperk de hoeveelheid materiaal die je meeneemt. Lenzen wisselen in dergelijk weer zal je sowieso al hoogstnodig uitvoeren.

Werkwijze voor lange belichtingen met een grijsfilter

• Bepaal je compositie en plaats je camera op statief
• Bevestig de adapterring en de filterhouder op je lens bij schuiffilters
• Voer een lichtmeting uit
• Beslis welk grijsfilter je wil gebruiken voor de foto
• Bereken de nieuwe sluitertijd en pas deze vervolgens toe (app is handig)
• Stel handmatig scherp en maak een testfoto ter controle
• Plaats het grijsfilter
• Maak de foto- indien langer dan 30s fotografeer in B, anders in M

Macro

Het leeuwendeel van dit artikel is bedoeld voor de landschapsfotograaf. Soms bots je echter eens op een kleiner onderwerp dat je niet kan weerstaan. De macrofotograaf zoekt ook ’s morgens de kilte op omdat veel insecten dan nog slapen en met dauw bedekt zijn. Uiteraard is er dan ook veel mooier licht.

De regen dwingt veel insecten om te schuilen. Onder bladeren en bloemen zie je dan ook dikwijls tal van diertjes.

Niet enkel insecten maar ook paddenstoelen zijn graag geziene onderwerpen. Deze laatste vind je overigens ook weer in bossen. 

Voorzie een plekje in je rugzak voor een macrolens of een setje tussenringen. Je zal hier zeker geen spijt van krijgen. Uitermate zacht licht is ook prima geschikt voor macrofotografie. Is er al wat meer wind dan wordt het wat lastiger. Een paraplu, die je toch al bij hebt of een klem, helpt je om de zaak wat stiller te houden voor de belichting.

Weerbericht en planning

Natuurlijk hou je het weerbericht in de gaten. Een landschapsfotograaf is ook een halve weerman. De onvoorspelbaarheid van dergelijke weerfenomenen is echter dermate groot dat je veel ter plaatse zal moeten improviseren. Een gat in het wolkendek waar het zonnetje kortstondig even door piept zal je app niet voorspellen.

Echte stormjagers vormen nog een klasse apart. Die tak van de fotografie zal ik hier niet besproken. Zij hebben hun specifieke apps om bliksems en stormfronten te detecteren en te volgen.

Buienradar geeft voor ons goede informatie tot enkele uren vooruit. Voor de fotograaf zijn niet enkel de neerslaghoeveelheden van belang. Nog belangrijker zijn het voorkomen van bewolking en de verspreiding ervan.

Weatherpro, Accuweather, ik kan er gemakkelijk een 10-tal opnoemen. Bespreken zou ons te ver leiden, maar ze laten allemaal toe om jou snel beslissingen te laten nemen.
De informatie die je vanuit het veld waarneemt is minstens even belangrijk. Na een tijdje doe je best wat kennis op waarmee je de weersomstandigheden steeds beter kan voorspellen. Het komt je fotografie alleen maar ten goede.