Stof is de grootste vijand van elke fotograaf. Maak daarom je camera geregeld schoon! Zo reinig je je sensor en lenzen het best.
Je hebt een hoop geld besteed aan een camera en lenzen. Uiteraard wil je dat die spullen een tijdje meegaan. De sleutel is een goed onderhoud en het kan dan ook al eens lonen om je camera te laten schoonmaken en dan vooral de sensor. Maar wat houdt dat precies in en wat kost het?
Voorkomen is beter dan genezen en dat geldt ook voor fotomateriaal, dat nu eenmaal vrij kwetsbaar is. Aan de ene kant heb je een body vol met de meeste moderne technologie, aan de andere kant heb je objectieven die – als je ze herleidt tot de essentie – bestaan uit glas. Dat is niet exact hetzelfde materiaal als de ruit waar het buurjongetje graag een voetbal doorheen trapt, maar toch ook niet zoveel steviger. Meer zelfs, een typisch objectief is samengesteld uit meerdere lenzen, die met laserprecisie geslepen en gepositioneerd zijn. Kwetsbaar, dus.
De opties om je camera voor allerlei onheil te behoeden, zijn legio: draagzakken, schermbeveiligers, filters en zelfs volledige omhulsels. Maar zelfs met de beste preventieve houding blijft onderhoud noodzakelijk.
Stof: De vijand van elke camera
Het kloppend hart van de camera is uiteraard de sensor. Deze beeldchip bestaat uit miljoenen kleine fotogevoelige cellen, die elk overeenkomen met één pixel op de foto. Als het gaat om de prestaties en het onderhoud is het vooral belangrijk om te weten dat deze beeldchip statisch geladen is en daardoor stofdeeltjes aantrekt.
Dergelijke deeltjes nestelen zich na verloop van tijd in de ‘putjes’ van pixels, wat uiteraard de beeldkwaliteit niet ten goede komt. Je ziet dan op foto’s donkere vlekjes opduiken – een fenomeen dat vooral opvalt bij homogene kleuroppervlakten, zoals een blauwe hemel. Online vind je wel eens beelden gemaakt met vervuilde sensors waarvan je zou denken dat iemand een pakje tabak in de camera heeft gekieperd. Meestal ogen stofvlekken niet zo spectaculair en gaat het eerder om verkleuringen dan uitgesproken zwarte stippen of strepen.
Om na te gaan of er stof op een sensor zit, stel je je camera in op diafragmavoorkeuze met diafragma f/16 of hoger. De sluitertijd is minder belangrijk, maar als die te lang wordt om uit de hand te fotograferen, zet je camera dan op een statief. Mik op een effen oppervlakte, zoals een witte muur, en neem een foto. Dan zal je eventuele stofjes goed kunnen zien.
Stof bij een lenswissel
Stof op een sensor is heel moeilijk te vermijden, zelfs bij de best geconstrueerde fototoestellen. Het gaat uiteindelijk om heel kleine deeltjes. De grote boosdoener is dan ook het wisselen van je lens, het moment waarop de binnenkant van de camera aan de buitenwereld wordt blootgesteld.
Zelfs al duurt een lenswissel maar enkele seconden, dat is voldoende om stofdeeltjes binnen te laten. Een basisregel is dan ook dat je een lenswissel uitvoert in een omgeving met weinig stof, zand, pluisjes of ander rondzwevend materiaal in de lucht. Dat is niet altijd evident, natuurlijk. Natuur- of sportfotografen moeten vaak in lastige omstandigheden een ander objectief monteren.
Alle camera’s met verwisselbare lenzen, zowel de nieuwe systeemcamera’s als digitale spiegelreflexcamera’s, hebben last van het stofprobleem. Bij systeemcamera’s kan het probleem soms zelfs erger zijn. Niet onlogisch, want systeemcamera’s missen de spiegel van een spiegelreflexcamera die de sensor bij het wisselen van lenzen toch gedeeltelijk afdekt.
Bij het wisselen van de lens is de sensor van een systeemcamera helemaal blootgesteld aan de lucht. Natuurlijk is een blootgestelde sensor wel weer makkelijker te reinigen.
Lenzen die stof aantrekken
Maar lenswissels zijn absoluut niet de enige bron van stof. Sommige objectieven trekken veel stof binnen en van daar komt het in de kamer van de spiegel terecht, en zo uiteindelijk op de sensor. Sommige lenzen trekken meer stof aan dan andere, let maar eens op de grote zuig- en blaaskracht die ontstaat bij het zoomen van een objectief.
Kortom, zelfs al wissel je nooit een lens, ooit zal er toch stof in je camera raken. Goed om te weten is dat duurdere objectieven doorgaans beter stof- en waterbestendig zijn. En dat verhaal klopt eigenlijk ook voor de camera’s zelf: hoe meer je uitgeeft, hoe beter ze zijn afgeschermd.
Om het stofprobleem te bestrijden, hebben camerabouwers hun DSLR’s en systeemcamera’s uitgerust met ingebouwde sensorreiniging. Het hangt van het merk af wat dat juist inhoudt: sommige camerafabrikanten laten de sensor trillen om het stof los te schudden, anderen opteren voor een enkele, zwaardere tik.
Typisch is dat bij het afzetten van de camera de sensor gekuist wordt. Die functies werken echter maar gedeeltelijk. Grote stofdelen raak je niet kwijt en uiteindelijk moet je de sensor handmatig schoonmaken.
Waar laat ik de sensor van mijn camera schoonmaken?
Wie durft kan zelf de sensor van zijn camera reinigen. Heel moeilijk is het niet en je zou het kunnen vergelijken met het verversen van de olie van je auto. Eens je het een keer gedaan hebt, is het geen probleem meer.
De sensor van een camera laten reinigen kost rond de 30-40 euro. Je kan dit laten doen in gespecialiseerde fotozaken zoals Grobet en Kamera Express.
Schaf je zelf alle middeltjes aan om een sensor te reinigen, dan zal je niet per se goedkoper uitkomen. Toch niet als je maar zelden de mouwen opstroopt voor een poetsbeurt. Zelf reinigen wordt wél interessant als je vreest dat stof een probleem kan worden op een lange vakantie. Of als je vaak fotografeert in ‘stoffige’ omstandigheden en niet om de haverklap naar een vakman wilt lopen.
Het zwaardere werk
Er is geen gulden regel hoe vaak je een sensor moet reinigen en het is niet dat je het om de zoveel maanden moet doen zoals het ontkalken een koffiemachine. Doe het wanneer het nodig is en probeer eerst de sensor droog te reinigen.
De constructiewijze van onze camera’s betekent dat je na verloop van tijd opnieuw een vuile sensor krijgt. Er blijft immers stof op de spiegel of ergens in de kamer hangen. Door het omhoog klappen van de spiegel raken die stofdeeltjes uiteindelijk toch bij de sensor.
Hoe kan ik zelf een sensor of lenzen reinigen?
Welke opties heb je nu om zelf een toestel te onderhouden? Er zijn verschillende producten op de markt, elk met hun voor- en nadelen.
1. Brildoekjes: Merken als Hama hebben doekjes die je kunt gebruiken om lenzen en het schermpje achter op de camera te kuisen.
2. Lenskwasten: Met doekjes moet je oppassen dat er geen grove korrels op de lens liggen die een kras kunnen maken. Een lenskwast zacht over de lens vegen kan die partikels verwijderen. Een lenspen is een bijzondere kwast die je voor meerdere doeleinden kunt inzetten.
3. Perslucht: Je kan een spuitbus met perslucht gebruiken voor objectieven, maar niet om in de kamer van de sensor te blazen. De druk is soms zo groot dat er ijs uitkomt en dat is natuurlijk niet goed voor de elektronica.
4. Blaasbalgen: Voor het wegblazen van stof op een sensor moet je een bijzondere balg gebruiken die lucht achteraan aanzuigt en vooraan uitblaast.
Hoe je de beeldsensor zelf reinigt, leggen we je stap voor stap uit in dit artikel.
Wil je beter leren fotograferen?
Neem dan een abonnement op Shoot Magazine (6x per jaar).
Shoot is hét fotografiemagazine voor en door enthousiaste fotografen. In Shoot vind je de beste tips en trucs, workshops en cursussen voor geslaagde foto’s, de knapste fotoplekjes in België, de helderste uitleg over fotografietechnieken, tests van nieuwe camera’s, lenzen en meer, plus foto’s van de beste Belgische fotografen.
