Hoe maak je perfecte panorama’s?

Het woord panorama spreekt in de fotografie voor zich. Het is de weergave van een weids vergezicht, dus een brede foto die veel van de omgeving laat zien.

Elke natuurfotograaf heeft het al eens meegemaakt. Je denkt na over een groothoekcompositie van een weids landschap, en links, rechts, boven en onder dienen zich elementen aan die je aan de foto wil toevoegen. Achteraf ben je teleurgesteld over het resultaat. Alles is klein geworden en van dat weidse uitzicht is niets meer over. Of je compositie paste niet binnen het kader omdat de beeldhoek van je objectief te klein was.

In beide gevallen kan een panorama de oplossing bieden. Hiermee maak je een aantal foto’s die elkaar telkens een stukje overlappen. Op de computer plak je deze met speciale software aan elkaar tot een naadloze foto, stitching in het Engels. Het resultaat is dus een foto met formaat dat breder (en/of hoger) is dan het opnameformaat van je camera. Hierdoor krijg je meer in beeld, zonder dat alles kleiner wordt weergeven.

Statief of niet

Hoe nauwkeuriger de losse foto’s genomen worden, hoe beter een foutloos panorama zich laat samenstellen. Het is niet onmogelijk om pano’s uit de hand te maken (zie het voorbeeld van Izola Slovenië), de ontwikkelingen in beeldstabilisatie staan immers niet stil. Maar een statief is wel aan te bevelen. Daarmee voorkom je verschuivingen in hoogte tussen de afzonderlijke opnames. Niet dat dit onmiddellijk een probleem is, het beeldformaat van de uiteindelijk gevormde foto wordt enkel iets kleiner.

Zet wel alles netjes waterpas, anders riskeer je dat de horizon afloopt. Of je daarvoor nu met een balhoofd of met een driewegkop werkt, is alleen een kwestie van gewoonte. Een balhoofd met een panoramakop bovenaan kan onafhankelijk van het balhoofd nog eens 360° horizontaal roteren. Dat werkt bijzonder vlot. De huidige generatie software is zo goed dat dure panoramakoppen geen must meer zijn.

Zorg telkens voor overlappingen van minstens 30% tussen de opeenvolgende beelden. Blijven je panorama’s beperkt tot pure vergezichten zonder voorgrond, dan is er geen probleem. Of: hoe groter de brandpuntsafstand van het objectief, hoe minder problemen. Het wordt echter lastiger van zodra de brandpunt verkleint en er meer voorgrond in beeld komt.
Dan gaat er wat mis met de voorgronddetails.

Nodal point?

Het verschijnsel dat dan optreedt heet parallax. Om er een indruk van te krijgen, strek je je arm en steek je je duim omhoog en houd je deze naast een verticale lijn. Kijk er achtereenvolgens met je linker- en rechteroog naar. Je merkt dat de positie van duim en lijn telkens een beetje wijzigt.

Dit gebeurt ook bij het nemen van de opnames voor een panorama. Maak je een opname en draai je de camera voor het volgende beeld, dan is de positie van de beeldelementen in de ene foto een weinig verschoven ten opzichte van de positie ervan in de tweede. Deze ‘fouten’ dient de software te corrigeren. Hoe dichter de elementen bij de camera zijn, hoe groter de vertekening wordt. Tot op het punt dat het niet meer mogelijk is om ze te corrigeren.
Er is een bepaald rotatiepunt waarbij het parallax-effect niet optreedt. Dit is het zogenaamde nodal point. Om de camera met objectief zo op te stellen dat het draaipunt samenvalt met dit nodal point, heb je een hulpstuk nodig, een panoramabeugel. Het komt er op neer dat je daarmee de combinatie camera-lens kan verschuiven langs de as van de lens. Met een goede panoramabeugel kan je alle merken camera’s precies in het center afregelen en ook de nodige verstellingen maken voor het vinden van het nodal point.

Hoe gebruik je nu zo’n beugel, zodat die roteert rond het nodal point? Zoek twee verticalen. Zet je camera op de panoramabeugel en verplaats het statief (waterpas zetten!) tot beide op één lijn liggen aan de ene kant van je zoeker. Verdraai naar de andere kant en kijk of de lijnen ten opzichte van elkaar verschuiven. Zo ja, dan verschuif je de beugel met camera en lens naar voren of achteren en verricht je dezelfde handeling. Op een bepaald moment zullen beide zowel links als rechts in de zoeker op één lijn blijven. Markeer dat punt op de beugel, dit is het nodal punt van dit objectief (of brandpuntsafstand bij een zoomlens).

Tip: gebruik de live view van je camera om het proces wat te versnellen.

Beeldformaten

De meeste enkelvoudige beeldformaten zijn algemeen bekend. Het 2:3-formaat is een van de meest voorkomende, daarnaast heb je ook nog 4:3 en 16:9. Dat laatste doet al denken aan een panorama en is eenvoudig te croppen uit een ‘normaal’ beeld.

De beeldverhouding van een uit losse beelden samengestelde pano is veel breder dan zijn hoogte. Er is geen vaste regel voor het formaat, maar verhoudingen die prettig ogen liggen tussen 1:2 en 1:3. Zo is het uit het analoge tijdperk afkomstige 6:17-formaat nog altijd gangbaar. In de huidige digitale wereld ben je natuurlijk niet gebonden aan een vast formaat, je kan croppen zoals je wilt.

Natuurlijk zijn ook verticale panorama’s mogelijk. Je onderwerp zal zich hiertoe moeten lenen, de beste resultaten krijg je dan van een waterval, hoge rots en dergelijke.
De opeenvolgende beelden hoeven zelfs niet allemaal op dezelfde rij te liggen. Je kan een reeks horizontale beelden maken en vervolgens de camera met beugel lager of hoger zwenken, wederom met 30 procent overlapping. Als je in tegengestelde zin terug roteert naar het beginpunt, heb je twee rijen horizontale beelden om je panorama mee samen te stellen. Je kunt zelfs meer rijen foto’s maken. We spreken in dit geval van een matrix panorama. Kan je bij enkelvoudige panorama’s nog uit de voeten zonder panoramabeugel, bij dergelijke matrix-pano’s lukt dat niet meer.

Alle panorama’s hebben met elkaar gemeen dat de resolutie flink wordt opgeschroefd. Je 20-megapixelcamera wordt er dan plots een van 50 megapixel of meer. Bijgevolg kan je dus ook supergrote afdrukken maken zonder kwaliteitsverlies. Dat is een van de grote troeven van samengestelde panorama’s.

Bij het samenstellen van een panorama is er geen verschil tussen horizontale of verticale opnames. Wat wel telt, is dat je bij horizontale opnames sneller een langer eindresultaat bekomt. Bij vier of meer opnames is het eindresultaat al snel te lang gerekt en begint het op een sigaarvorm te lijken. Verticale beelden hebben als voordeel dat je minder snel die te lange verhoudingen bereikt.