Kleur onder controle (1)

Als je digitale foto’s laat afdrukken of zelf afdrukt, heb je misschien al gemerkt dat de kleuren op de afdruk niet overeenkomen met wat je op het scherm zag. Om dat te vermijden, heb je kleurbeheer nodig. Moeilijk is dat niet. Shoot zet je in een meerdelige workshop op weg.
Sinds de uitvinding van de digitale fotografie is fotograferen binnen het bereik van iedereen gekomen. Je hoeft geen dikke handboeken door te lezen om goede foto’s te kunnen maken. Je hoeft ook niet meer te wachten tot het filmpje ontwikkeld en afgedrukt werd om te weten of je opnames geslaagd zijn. Je ziet het meteen op het schermpje. Nostalgisch aangelegde fotografen missen wel de magie van het ontwikkelen, het vol spanning wachten in de donkere kamer tot het beeld op het papier zichtbaar wordt.
Door de snelle evolutie in de computerwereld kan je je foto’s ook op andere manieren tonen: op een computerscherm, via een webgalerij, op dvd, op een digitaal fotokader. Maar soms willen we toch nog die tastbare afdruk. Het doorgeven van foto’s op papier is nog steeds een sociale aangelegenheid. Het neuzen in dozen vol, al of niet verkleurde foto’s roept vaak veel sterkere herinneringen op dan wanneer de foto’s als digitale dia’s op een scherm geprojecteerd worden.
Waarom kleurbeheer?
Omdat digitale foto’s in eerste instantie op beeldschermen worden weergegeven en pas daarna op papier afgedrukt, gebeurt het maar al te vaak dat er een heel groot verschil is tussen wat je op je computer ziet en wat je daarna in handen krijgt. Dat komt doordat je beeldscherm de kleuren met uitgestraald licht produceert.
Rood, groen en blauw licht zorgen ervoor dat we alle kleurtinten op een scherm als zeer heldere, sterke kleuren waarnemen. Het papier en de kleurstoffen die gebruikt worden om foto’s af te drukken stralen daarentegen geen licht uit; zij absorberen een deel van het licht dat op hen valt. Daardoor lijken kleuren op papier doffer en donkerder. Vaak vertonen de kleuren op papier ook nog een lichte zweem, als ze al niet helemaal van uiterlijk veranderen.
Workshop in drie delen
Deze reeks workshops toont hoe je ervoor zorgt dat wat je op het scherm ziet ook zo op de afdruk komt. Met aangepast kleurbeheer maak je van je computer een donkere kamer, zonder papier of dure chemicaliën. Je houdt het hele proces van foto tot afdruk onder controle.
Kleurbeheer maakt je foto’s of kleuren niet beter. Een juiste belichting en een juiste witbalans zijn nog altijd absolute voorwaarden om goede foto’s te maken. Maar dankzij kleurbeheer zie je al op je beeldscherm, voordat je zelf afdrukt of je foto’s naar een labo stuurt, of je foto’s goed zijn, of ze voldoen aan jouw eisen. Kleurbeheer zorgt ervoor dat je kleuren in alle omstandigheden op de juiste manier weergegeven worden. Of je de kleuren goed vindt, heeft dan vooral met je persoonlijke smaak te maken.
Ook als je hoofdzakelijk in zwart-wit afdrukt, is kleurbeheer nuttig. Sowieso is het zeer moeilijk om met digitale apparatuur goede zwart-witafdrukken te maken. Je hebt daarvoor echt wel een printer nodig met meerdere zwarte inkten. Maar sommige onderdelen van kleurbeheer kunnen je helpen om toch het maximum uit je zwart-witfoto’s te halen.

Is kleurbeheer moeilijk en duur?
Je hoort soms dat kleurbeheer zeer ingewikkeld is. Niets is minder waar. Als je voor de eerste keer een digitale camera of computer gebruikt, moet je heel wat theoretische begrippen en technieken leren voor je aan de slag kan.
Bij kleurbeheer is dat niet zo. Met enkele basistechnieken kan je je foto’s zelf afdrukken met professionele kwaliteit. Je hoeft ook niet de theorie en technische informatie achter kleurbeheer te kennen, het volstaat dat je weet hoe je het gebruikt en waarom.
Om aan kleurbeheer te doen, is een kleine investering in apparatuur nodig. Maar wat je daaraan uitgeeft, spaar je dubbel en dik uit op papier, inkt, frustraties en nachtelijke werkuren. Vooral voor vakfotografen is dit laatste een sterk argument om zich toe te leggen op kleurbeheer.
In dit eerste deel bespreken we de optimale inrichting van je werkruimte. In volgende afleveringen komen de kalibratie van beeldscherm en printer en het werken met printerprofielen aan bod.
 
 

Investeren in een kalibratieapparaat is nodig om aan kleurbeheer te doen.
 
De werkruimte
Met de werkruimte wordt hier niet de instelling van software zoals Photoshop bedoeld, maar wel de ruimte waarin je je foto’s bekijkt, bewerkt en eventueel afdrukt. Dat kan net zo goed in je woonkamer als in een speciaal daarvoor ingerichte kamer. Het is alleen belangrijk dat je werkruimte je kleurwaarneming niet beïnvloedt.
Kies daarom zorgvuldig waar je je beeldscherm plaatst. Er mag nooit rechtstreeks daglicht of zonlicht op vallen. Dat heeft niet alleen invloed op de kleurwaarneming, maar is ook zeer slecht voor de ogen. Sommige beeldschermen reflecteren zo sterk dat je nog amper iets op je scherm kan zien.
Zorg dat het contrast tussen beeldscherm en achtergrond niet te sterk is. Je zal later zien dat je een beeldscherm heel sterk moet intomen als je kleurbeheer wil toepassen. Maar minstens even belangrijk is wat er achter je beeldscherm gebeurt. Zet je je scherm aan een raam, dan kan je er beter voor zorgen dat het raam geheel of gedeeltelijk kan afgeschermd worden indien nodig.
Te lichte of te donkere muren zijn te mijden, en sterk gekleurde muren zijn helemaal uit den boze. Wit of zwart zijn af te raden, zij beïnvloeden heel sterk de waarneming van contrast. Ideaal is een achtergrond met een grijzige of naar het beige neigende tint.
 

Met een pendelsysteem kan je de hoogte van de lampen aanpassen.
 
Omgevingslicht
Zorg dat er geen licht van halogeenlampen, gloeilampen, spaarlampen of gele tl-verlichting rechtstreeks op je beeldscherm valt. De meeste lichtbronnen die in huiskamers gebruikt worden zijn niet geschikt voor kleurbeheer. Zij geven een lichtkleur die veel te warm is in vergelijking met het beeldscherm. Bovendien hebben ze vaak een onvolledig spectrum, dat wil zeggen dat ze een groot gedeelte van de kleuren niet op de juiste manier weergeven.
Wanneer dergelijk licht op je scherm valt terwijl je kleurcorrecties uitvoert, zal dat in grote mate je kleurwaarneming beïnvloeden met als resultaat dat je vaak totaal verkeerde correcties uitvoert. Heel vaak zal je later, als je de afdrukken onder daglicht bekijkt, vaststellen dat er veel te veel blauw in zit.
Belangrijk bij het kiezen van de verlichting is dat je een controleerbare standaardlichtbron hebt, die voldoende kleuren exact weergeeft – het zogeheten normlicht. Dat hoeft niet duur te zijn. Met één tl-lamp van 18 Watt en een goedkoop armatuur kan je in de buurt van je computer zorgen voor een goede standaard lichtbron.
De Philips Graphica Pro 950 en 965 zijn lampen die speciaal gemaakt worden voor de grafische industrie. Ze hebben een standaard kleurtemperatuur (5000 of 6500 kelvin, zie verder), en kunnen nog meer dan 95% van de kleuren op de juiste manier weergeven. Deze lampen kan je in de betere vakhandel bestellen; ze kosten minder dan 10 euro.
 

De grafische tl-lampen van Philips en Just Normlicht.
 
Just Normlicht levert lampen die voldoen aan de strenge eisen van de grafische sector en die bijgevolg heel geschikt zijn voor kleurbeoordeling. Hoewel deze lampen duurder zijn dan de Philips Graphica Pro, zijn ze zeker niet beter. Het best kan je deze lampen zo monteren dat je ze hoger of lager kan hangen.
Er bestaan speciale (dure) pendellampen, maar een beetje doe-het-zelver kan een standaard armatuur zo aanpassen dat het in de hoogte verstelbaar is. Deze lampen bestaan niet voor de nieuwe T5-armaturen.
Als je professioneel met fotografie (of drukwerk) bezig bent, kan je eventueel een speciale lichtkast van Gti of Just Normlicht overwegen. De aankoop hiervan is een stuk duurder, maar je hebt dan wel professioneel materiaal dat zeker aan de norm voldoet. Je neemt het best een model met dimmer, we zullen later zien dat dit zeer nuttig kan zijn om overeenkomst te krijgen tussen scherm en afdruk.
 

Om afdrukken te beoordelen kan je een speciale lichtkast aanschaffen.
 
Kleurtemperatuur
Elke lichtbron heeft een eigen kleurtemperatuur. Dat is een verwarrend begrip. Het is gebaseerd op een metaal dat verwarmd wordt. Naarmate de temperatuur stijgt, verandert de kleur van het metaal. Het wordt eerst rood, dan oranje en geel, en dan steeds blauwer, tot het uiteindelijk witgloeiend is.
Op basis van de verkleuring van dit metaal is de kleurtemperatuurschaal opgesteld, die de kleur van het licht aangeeft in graden kelvin (K). Hoe hoger de kleurtemperatuur, hoe blauwer of witter het licht wordt. Licht met een lage kleurtemperatuur maakt dus een “warmere” indruk dan licht met een hoge temperatuur – en daaruit komt heel wat verwarring.
Bij gewone lampen ligt de kleurtemperatuur rond de 2800 tot 3200 K, voor een warm gelig licht. Bij normlicht heb je zoals gezegd de keuze tussen 5000 K (warm licht) en 6500 K (koel licht).
Welke van de twee je verkiest, is hoofdzakelijk een kwestie van voorkeur. Hoewel 6500 K overal als standaard voor fotografie wordt aangeprezen (vanwege het wittere wit) heeft dit in de praktijk weinig nut. Je kan wel licht van 6500 K in je werkruimte hangen, maar op andere plaatsen zal je zelden of nooit licht van 6500 K vinden.
Persoonlijk geef ik de voorkeur aan 5000 K omdat dit dichter bij de dagelijkse realiteit ligt en omdat dit licht zeer aangenaam is om in te werken. Het ligt zeer dicht bij daglicht op een zonnige dag.
Nu je werkruimte in orde is, ben je klaar voor de tweede stap: het kalibreren van je beeldscherm. Daarover hebben we het in deel 2 van deze workshop Kleur onder controle.
 
 

In dit kleurdiagram geeft de zwarte lijn aan hoe de kleur van het metaal verandert naarmate de temperatuur stijgt. Bij 3000 kelvin krijg je warm geel licht; bij 6500 kelvin is het licht koelwit.
 
[extern_gallery urls=”http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/14/118861_7.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/14/118861_2.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/14/118861_3.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/14/118861_4.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/14/118861_5.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/14/118861_6.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/14/118861_1.jpg” caption=”Kleuren die je ziet op je computerscherm komen meestal niet overeen met die op de afdruk. (PeterPhoto123, Shutterstock)||Investeren in een kalibratieapparaat is nodig om aan kleurbeheer te doen.||Met een pendelsysteem kan je de hoogte van de lampen aanpassen.||De grafische tl-lampen van Philips en Just Normlicht.||Om afdrukken te beoordelen kan je een speciale lichtkast aanschaffen.||Op dit kleurdiagram geeft de zwarte lijn aan hoe de kleur van het metaal verandert naarmate de temperatuur stijgt.||Workshop: kleur onder controle”]