Het is winter! Zo fotografeer je sneeuw in de vrieskou

Kan mijn camera daar tegen?

Zo lang het droog blijft is dat meestal geen probleem. De meeste moderne camera’s werken ook bij temperaturen diep onder het vriespunt perfect. De motorische elementen van de lenzen noch de elektronica of de werking van de memory cards zal snel problemen geven. Fabrikanten geven hun eigen limieten aan in de gebruikershandleiding. Ik heb bij droog weer nog nooit problemen gehad, zelfs niet bij -30°C.

Anders is het als het vochtig wordt. En dat kan helaas heel snel gebeuren. Afhankelijk van het merk en type hebben je camera en objectieven een bepaalde weerbestendigheid. Geen enkele dslr of systeemcamera is echter perfect waterdicht. Enkel Gopro en concurrenten zijn dat. Zelfs ochtendnevel, dauw of mist kan al voor problemen zorgen. Dat kruipt in je camera, waar het vervolgens bevriest. Dat kan de elektronica ontregelen of, zoals ik onlangs meemaakte, het moederbord waterschade bezorgen. Met dure herstelkosten tot gevolg.

Ik vind mist en nevel gevaarlijker dan mooie dikke sneeuwvlokken, want die dringen minder snel door in je camera. En je kan je camera er perfect tegen beschermen met een regenhoes of neopreenhoes. Die laatste doe ik trouwens altijd om m’n camera, zodra ik in winterse omstandigheden ga fotograferen. Afhankelijk van hoe vochtig het is, draag ik mijn camera buiten mijn jas of eronder.

Condensatie is het gevolg van snelle temperatuurswisseling; als je van de koude buitenlucht binnenstapt in een warme hut met open haard bijvoorbeeld. Hoe groter het temperatuurverschil, hoe meer last je hebt van condensatie en daarmee kans op schade. Indien mogelijk breng je je camera stapsgewijs naar binnen; leg hem bijvoorbeeld eerst een uurtje in de hal. Een ander trucje is de camera buiten in een ziplockzak te steken, eventueel met een silicazakje erbij, en hem dan naar binnen te brengen. Leg je camera nooit dichtbij een warmtebron om sneller op te warmen. Let ook op je adem. De lens kan condenseren of zelfs een vrieslaagje krijgen als je er op ademt.

Probeer in open lucht zo weinig handelingen met de camera te doen. Het wisselen van lenzen is een risico. Als de lens of camera in de sneeuw of een plas valt, kunnen de elektronische componenten nat worden en foutmeldingen geven. In koude omstandigheden is dat nooit op te lossen. Ik liet ooit ’s ochtends mijn gsm in de sneeuw vallen, omdat ik hem op de afstandsbediening van een drone wou steken. De telefoon heeft vervolgens een hele dag dienst geweigerd, zelfs na pogingen met heat packs en mijn lichaamswarmte om hem droog te krijgen.

Het spreekt voor zich dat objectieven wisselen in een sneeuwstorm of tijdens andere moeilijke omstandigheden niet mogelijk is. Kies dus op voorhand welke lens je die dag wil gebruiken. Objectieven bewaar je best ook in een apart (warm) hoesje. Zorg ook dat de sensor proper is. Controleer goed in bijvoorbeeld Lightroom of er sensorvlekken zichtbaar zijn: in mist en sneeuw vallen die nóg meer op.

Nog even een misverstand uit de wereld helpen: batterijen gaan niet sneller leeg in de kou. Eerder werken ze minder effectief, omdat hun energie-uitwisseling trager werkt en minder krachtig is. Ze zijn dus wel minder lang bruikbaar. Een reservebatterij is dus een must. En die warm houden (in een zakje met een heatpack of tegen je lichaam) ook. De zogezegde ‘lege’ batterij kan je dus terug bruikbaar maken door op te warmen. Steek batterijen ook niet meteen van de kou in de oplader, dat verschil is te groot; laat ze eerst op kamertemperatuur komen.

Weer en licht in de winter

Het weer kan in de winter alle kanten op. Droog, helder en zonnig over trage grijze wolken met zacht vallende sneeuw tot complete regen- en sneeuwstormen. Het weer en het daarmee gepaard gaande licht bepalen grotendeels je foto. Bij een groot maar dun wolkendek geniet je van zacht licht, dat feeërieke taferelen tevoorschijn kan brengen. Is het echter een heldere dag, dan kan je in de winter en zeker op hoogte heel hard licht hebben. Ook zijn er weinig atmosferische partikels zodat je dus heel heldere scherpe beelden kan maken. Een polarisatiefilter helpt om die luchten nog mooier te krijgen. Op een druilerige grijze regendag met onaangenaam licht blijf je binnen. Drink een chocomelk met rum en kijk wat je binnen kan fotograferen.

Het blauwe en het gouden uurtje zijn anders in de winter. De aarde heeft immers een andere hoek ten opzichte van de zon. Dat geeft niet alleen een langere periode van beide momenten (in het hoge noorden duurt het zelfs nog langer, tot een hele dag), maar geeft ook ander kleur. Zeker bij droog helder weer valt dat op, omdat er minder vocht en stof in de lucht aanwezig is. Apps zoals PhotoPills en the Photographers Ephemeris zijn superhandig om de voorbereiding te starten. Kies grote lensopeningen (bijvoorbeeld f/1.8) en lange sluitertijden om voldoende licht binnen te krijgen.

Heb aandacht voor je witbalans. Er is door sneeuw of mist over het algemeen veel wit in de foto aanwezig, waardoor de witbalans zeer bepalend wordt voor de sfeer. Als je in RAW fotografeert (wat ik aanraad), heb je de mogelijkheid om die achteraf nog aan te passen. Idealiter zet je ze eerst correct en pas je nadien presets of color grading toe. “Don’t shoot what it looks like, shoot what it feels like”, zei fotograaf David Alan Harvey. Instagram barst van de verschillende tonaliteiten in winterse omstandigheden. Je bepaalt dus zelf hoe je het aanpakt en wat je finale resultaat is. Wees er wel bewust van dat ook een kleine aanpassing een groot effect heeft.

Wil je het iets makkelijker, fotografeer dan in zwart-wit. Ik stel een automatische witbalans in tijdens de opname en bepaal tijdens de bewerking in Lightroom de sfeer die past bij het gevoel dat ik wil overbrengen.

Sneeuw en mist zorgen voor problemen in de meetsystemen van een camera. Je lichtmeter is geprogrammeerd om 18% grijs te meten en sneeuw is een pak witter dan dat. Hij zal dus onderbelichten. Je dient zelf met gemiddeld 2 stops te overbelichten. Anders krijg je grijze sneeuw. Check dus je histogram!

Scherpstellen kan een probleem zijn als er te weinig contrast is in een landschap met sneeuw en mist. Zoek het beste contrast en stel daarop scherp of doe het manueel. Fotografeer je in de vallende sneeuw, dan heb je twee problemen. Enerzijds bestaat het risico op druppels op de lens. Je zonnekap of een kuisdoekje lost dat op. Of je kiest een groter diafragma zodat je weinig scherptediepte hebt en de druppel in de onscherpte verdwijnt. Anderzijds kan het zijn dat de autofocus niet op het onderwerp maar op de sneeuwvlokken focust. Eye-focus of face-focus kan helpen bij portretten, of even herkadreren, maar soms moet je op handmatige focus overstappen. Tip: verleng de sluitertijd. Sneeuwvlokken worden dan dramatischer en voorbijdrijvende wolken onheilspellender.

Onderwerpen in de winter

Naast mooi licht heb je natuurlijk ook aansprekende onderwerpen nodig. Alles wat je graag fotografeert is in de winter mogelijk. Sneeuw is magie en het maakt alles net iets anders.

Het meest voor de hand liggend is landschapsfotografie. Iedereen zou direct willen instappen en verdwijnen in een winter wonderland met zijn open weidsheid en pure sereniteit. Daarbij past een dramatische lucht met sterk aanwezige wolken – of juist een heldere, blauwe hemel inclusief zon en lensflare.

Ook een stad wordt door sneeuw helemaal omgetoverd tot een andere wereld. Stadslandschappen, architectuur en straatfotografie lenen zich dus ook uitstekend voor winteruitjes. Zeker in het blauwe uurtje is de stad een wondermooi speelterrein als de verlichting aangaat en je daar sterren van kan maken. Gebruik een klein diafragma als f/16 voor duidelijkere stralen. Het aantal stralen hangt af van het aantal lamellen van het diafragma.

Ook actie, avontuur, sport en spel zijn geweldige winteronderwerpen. De gezonde lucht roept vele avonturiers en sportievelingen naar buiten. Een winterlandschap kent zijn eigen sporten. Van je eigen skitrip of een uitstapje met slee en kinderen tot avontuurlijke tochten in de bergen met sneeuwraketten of ijswatervalklimmen, er is ontzettend veel te beleven. Ben je er niet enkel als fotograaf maar ook als actieve deelnemer, dan moet je daar bewust mee omgaan. Een foto is minder belangrijk dan zonder incidenten het avontuur voltooien. Ik heb al dikwijls een mooi beeld niet gemaakt, omdat mijn leven of dat van een groepslid letterlijk aan een draad hing.

Een zacht winterlicht leent zich uitstekend voor buitenportretten. Kleed je modellen in typische winteroutfits en probeer de frisheid te vatten die zo eigen is aan een mooie winterdag. Het is extra mooi als er herkenbaar winterse elementen in het gezicht aanwezig zijn (witte wimpers, blozende kaakjes, …)

Ben je een wildlifefotograaf, dan heb je dit seizoen ongetwijfeld al uitgebreid verkend. Dieren komen in een winters landschap nog beter uit. Sommige zijn mooier door hun winterpels en door hun zoektocht naar voedsel zijn ze sneller te vinden. Hun sporen in de sneeuw zijn zelfs voor beginners makkelijk te volgen.

Zelfs abstracte en experimentele fotografie kan perfect in de winter. Composities in high-key, minimalistische fotografie of juist experimenten met sluitertijden, zoomen en beweging. Trek er dus vooral opuit en probeer verschillende technieken. Zo word ook jij gelukkig in die eerste sneeuw!

Jo Haegeman is oorspronkelijk opgeleid als groepsdynamicus en docent. Later is hij fotografie gaan studeren. Het buitenleven, avontuur, de bergen, reizen en mensen ontmoeten zijn altijd een groot deel van zijn leven geweest. Nu combineert hij al zijn vaardigheden om inhoud en verhalen te maken.