Welk beeldscherm kiezen voor fotografie?

Wie professioneel of hobbygewijs met fotografie bezig is, zal de waarde van een goede monitor ongetwijfeld appreciëren. Welke monitoren zijn de beste keuze?
Foto’s bewerken is zinloos als je monitor geen goede kleurweergave verzekert. Een correct kleurbereik, een neutrale grijsschaal, een ruime kijkhoek en een correcte gammawaarde zijn daarom van groot belang.
Een goede 23 inchmonitor met full HD-resolutie (1.920 x 1.080 pixel) vind je vandaag al voor 200 euro of minder. Toch kiezen we bewust voor een grotere maat: een schermdiagonaal van 27 inch met een resolutie van 2.560 x 1.440.
Fotobewerking is immers veel handiger op een groot scherm, omdat je een groter deel van je foto op ware grootte kunt bekijken. Je plaatst op deze monitoren ook probleemloos twee vensters zij aan zij. De prijs is dan wel wat hoger, maar de investering is zeker de moeite waard.

Drie schermtechnologieën

Lcd-schermen gebruiken meestal één van drie technologieën: TN (Twisted Nematic), IPS (In Plane Switching) of VA (Vertical Aligment). Die zijn echter niet alle drie geschikt voor fotografie.
TN-monitoren zijn goedkoop, hebben een degelijk contrast en een uitstekende reactietijd (de tijd die een pixel nodig heeft om te schakelen tussen twee toestanden). Een goede, dit wil zeggen lage reactietijd zorgt voor scherpe beeldranden bij snel bewegende beelden. Daarom zijn TN-schermen ook geliefd bij gamers. Helaas hebben ze een matige kleurweergave, maar vooral ook een erg slechte kijkhoek: je moet bijna recht voor het scherm zitten voor de optimale kleurweergave. Zodra je vanuit een hoek naar het scherm kijkt, veranderen de kleuren en het contrast. Daarom raden we TN-schermen met klem af fotografie.
IPS-schermen daarentegen zijn bekend om hun uitstekende kijkhoek en kleurweergave en worden daarom ondanks hun matig contrast gebruikt in de grafische sector. De prijs van IPS was lang een obstakel, maar daalt al enige jaren gestaag, waardoor ze sterk aan populariteit winnen. De reactietijd is minder goed dan die van TN-schermen, maar is goed genoeg voor wie af en toe ook een computergame wil spelen. IPS is de keuze bij uitstek voor fotografie. Samsung heeft een eigen variant op IPS, genaamd PLS (Plane-to-Line Switching).
VA-schermen leveren het beste contrast, maar zitten qua kleurweergave en kijkhoek tussen IPS en TN in. Deze schermtechnologie is niet erg populair meer bij monitorfabrikanten en dus laten we ze buiten beschouwing.
De ideale resolutie?
Full HD (1.920 x 1.080 pixel) is al geruime tijd een veel gebruikte resolutie voor computerschermen, niet het minst omdat dit de eigen resolutie van dvd-films en full HD-videorecorders is. Ze werkt uitstekend bij schermgroottes tot 23 of 24 inch, maar voor 27 inch volstaat ze eigenlijk niet omdat de pixels dan te groot zijn. Op een normale kijkafstand kan je op een 27 inchmonitor in full HD duidelijk het pixelrooster zien, en dat is erg storend. Daarom kies je bij een 27 inchbeeldscherm beter voor de hogere resolutie van 2.560 x 1.440 pixel (soms ook QHD genoemd). De individuele pixels zijn dan wat kleiner dan op een scherm met hetzelfde formaat maar een lagere resolutie.
Meer resolutie betekent ook dat je een groter deel van je foto kan bekijken zonder uit te zoomen, en dat je makkelijk meerdere vensters naast elkaar kan bekijken.
Kan je grafische kaart deze resolutie aan? Ja, tenzij je met een erg oude grafische kaart werkt. Dat kijk je dus het best even na. Ook bij de aansluitingen moet je opletten.

De aansluitingen

Vergeet de oude VGA-aansluiting. Op deze monitoren kies je resoluut voor de digitale aansluitingen DisplayPort, DVI of HDMI. Al moet je wel altijd een aantal details in het oog houden.
DVI moet voor deze resolutie gebruik maken van een zogenaamde ‘Dual Link’-kabel. Die herken je aan de connector, die 8 x 3 pinnen heeft. Een ‘Single Link’-kabel heeft een connector met twee blokken van 3 x 3 pinnen.
Wie HDMI wil gebruiken, zal de specificaties van zowel de monitor als de grafische kaart moeten nalezen. Sommige monitoren en grafische kaarten ondersteunen via de HDMI-uitgang immers maximaal 1.920 x 1.080.
Wie voor DisplayPort (DP) kiest, moet nakijken welke connectoren je grafische kaart en monitor gebruiken. Naast een gewone connector is er immers een miniDisplayPort-connector. Functioneel zijn ze echter identiek.
 

 
DVI en HDMI ondersteunen allebei 2.560 x 1.440 pixel, mits er aandacht is voor een aantal details.
 
Zijn er dan geen verschillen tussen DVI, HDMI en DP? Niet qua beeldkwaliteit. Het voornaamste verschil is dat HDMI en DP naast beeld ook geluidssignalen doorsturen. Beschikt je monitor over ingebouwde luidsprekers, dan bespaar je daarmee een extra kabel.
DisplayPort heeft een unieke feature: daisy chaining. Wil je twee monitoren aansluiten, dan moet je ze niet allebei op de grafische kaart aansluiten. Je sluit de tweede monitor gewoon aan op de eerste in plaats van op de grafische kaart. Uiteraard moet je grafische kaart dat ondersteunen, en moet de eerste monitor in de keten ook over een DP-uitgang beschikken.
 
 
DisplayPort en miniDisplayPort zijn functioneel identiek, alleen  de connector verschilt.
 

Kleurruimte en kalibratie

Sommige monitoren ondersteunen de bredere Adobe RGB-kleurruimte. Dat is zinvol als je om zeer specifieke redenen in Adobe RGB moet werken. In de computerwereld is sRGB echter zo dominant dat wie vooral digitaal werkt beter bij sRGB blijft. Zonder een correcte conversie zien foto’s in Adobe RGB er immers erg vaal uit op een sRGB-monitor. Je bespaart jezelf allerlei conversieproblemen door in sRGB te werken. Zelfs voor print is Adobe RGB geen must.
Zelfs een uitstekende monitor die erg dicht bij de sRGB-standaard aanleunt, kan nog baat hebben bij een regelmatige softwarekalibratie, met behulp van een kleurmeter (bijvoorbeeld van X-Rite of Datacolor) en de bijhorende software.
Hardwarekalibratie
Nog betere resultaten kan je halen met monitoren met ingebouwde hardwarekalibratie. Dergelijke monitoren beschikken over een veel fijnere controle over wat er met het kleursignaal gebeurt, zodat de resultaten veel nauwkeurig zijn, en je het maximale potentieel van je monitor blijft benutten. De nodige aanpassingen worden niet uitgevoerd op je computer (meer bepaald door de grafische kaart) maar door de monitor zelf. Helaas, dergelijke monitoren zijn behoorlijk duurder.
Wat is een LUT?
Een beeldscherm wordt aangestuurd door de videokaart of grafische kaart van je computer. Het inputsignaal dat het beeldscherm van de videokaart ontvangt, moet omgezet worden naar de waarden waarmee de pixels aangestuurd worden. Daarvoor zou een monitor steeds weer dezelfde berekeningen moeten uitvoeren.
Dat kan efficiënter door alle mogelijke resultaten van de berekening op voorhand uit te voeren en op te slaan in een tabel in het interne geheugen van de monitor. In plaats van een berekening uit te voeren moet de monitor dan enkel een waarde opzoeken in die tabel, vandaar de naam ‘Lookup Table’ of LUT.
Als je monitor hardwarekalibratie ondersteunt, kan deze tabel rechtstreeks aangepast worden op basis van de resultaten van de kalibratie. Monitoren die beschikken over een LUT met 12, 14 of zelfs 16 bits precisie hebben over een ruimer palet kleuren. Daardoor verklein je de kans op posterisatie of banding (waarbij een fijne kleurovergang ‘gebroken’ wordt in afzonderlijke strepen).

Samsung en LG

Hieronder vind je vijf monitoren die we hebben getest. Voor een uitvoerige tabel met alle specificaties en scores van deze beeldschermen verwijzen we je naar Shoot magazine nummer 32., waarin het volledige artikel te vinden is.
Samsung en LG bieden allebei uitstekende schermen die in dit dossier thuishoren, maar de huidige modellen worden deze zomer (2014) vervangen. Voor de volledigheid vermelden we de huidige modellen nog.
De Samsung S27B970D gebruikt een PLS-scherm. Het scherm beschikt intern over een 16 bit-LUT voor hardwarekalibratie, de kleurmeter en software zijn wel optioneel. De fabriekskalibratie levert matige resultaten, met een iets te breed kleurbereik en vooral een veel te koele grijsschaal. Maar qua contrast scoort de Samsung goed. Het scherm ondersteunt geen Adobe RGB of 10 bit-kleur.
De LG 27EA83-D is een IPS-scherm dat Adobe RGB, sRGB en 10 bit-kleur levert. Ook hardwarekalibratie is mogelijk, meter en software zijn optioneel. De LG levert uit de doos bijzonder goede prestaties, met een prima grijsschaal en een bijna perfect kleurbereik. Het enige zwakke punt is een vrij pover contrast.