De wereld in infrarood (1)

Infraroodfoto’s zijn verrassend, omdat ze de werkelijkheid anders afbeelden dan we gewend zijn. In dit artikel tonen we hoe je zelf aan infraroodfotografie kan doen.

Het verrassende aan infraroodbeelden is dat ze een wereld tonen die buiten ons normale zintuiglijk vermogen ligt. De mens kan kleurgolven waarnemen binnen het spectrum van het zichtbare licht, van violet tot en met rood. Maar het elektromagnetisch spectrum is veel ruimer dan dat: onder violet ligt ultraviolet, en boven rood ligt infrarood. Die golven kunnen we met onze ogen niet waarnemen, maar ze zijn er wel.

In dit artikel tonen we hoe je zelf aan infraroodfotografie kan doen, welke onderwerpen het best geschikt zijn en met welke instellingen je deze dan fotografeert. We hebben het ook over de nabewerking van infraroodbeelden.

Onzichtbaar licht
De gevoeligheid van de sensor van een digitale camera is veel ruimer dan die van het menselijk oog. Naast zichtbaar licht kan een sensor infrarood licht waarnemen. Omdat voor normale fotografie alleen het zichtbare licht belangrijk is, wordt in elke camera een filter (hot mirror) voor de sensor geplaatst die de infraroodgolven blokkeert. De overgang tussen de zichtbare kleurengolven en de infrarode is echter niet abrupt, en daardoor bereikt een deel van de infraroodgolven toch de sensor. Daardoor kan je met een digitale camera ook infraroodbeelden vastleggen.

Je hebt zeker niet de allernieuwste hightechcamera nodig. Integendeel zelfs: hoe ouder de camera, hoe minder gesofisticeerd de hot mirror is en hoe meer infrarode lichtgolven de sensor bereiken.

Je kan zelf testen of je camera gevoelig is voor infrarood licht. Neem je camera mee in een donkere kamer, en richt de infrarode afstandsbediening van je televisietoestel of videorecorder naar de lens van je camera. Wanneer je een knop indrukt op de afstandsbediening, verstuurt die een bundel infrarood licht, die op het schermpje van een compact- of bridgecamera meteen te zien is.

Met een spiegelreflexcamera moet je een foto maken met een lange sluitertijd (twee tot drie seconden), terwijl je de afstandsbediening activeert. Op recentere SLR-camera’s kan je de Live View-modus gebruiken. Uit deze kleine test blijkt dat zelfs recente toestellen duidelijk nog gevoelig zijn voor IR-licht.

Zowel de D80 als de nieuwere D300 van Nikon registreert het infrarode licht van een afstandsbediening. Een omgebouwde D70 is veel gevoeliger voor infrarood.
Van links naar rechts:
– Nikon D80, f/4, 3s, ISO 100
– Nikon D70 (IR), f/4, 1/60, ISO 100
– Nikon D300, f/4, 3s, ISO 400
 

Aan de slag
Heb je een compactcamera die gevoelig is voor infrarood licht, dan kan je op een vrij eenvoudige manier experimenteren door je eigen filter te maken die zichtbaar licht blokkeert en infrarood licht doorlaat. Als filtermateriaal gebruik je het schijfje uit een oude floppydisk, of een ontwikkelde onbelichte analoge film. Snij de filter op maat en bevestig het zo dat er geen licht tussen de kieren van de filter en de lensopening kan binnenglippen. Stel je camera in op een lange sluitertijd. Het resultaat zal door de mindere kwaliteit van de filter niet spectaculair zijn.

Heb je een spiegelreflexcamera of bridgecamera, dan kan je een IR-filter kopen die je vooraan op je lens schroeft. Deze filter blokkeert het zichtbare licht en laat alleen dat deel van het infraroodlicht door dat vlot door de hot-mirror passeert. Bij deze opschroeffilters heb je de keuze uit verschillende types.

Een standaard IR-filter zoals de Hoya R72 of Kodak Wratten 89b blokkeert het zichtbare licht tot een golflengte van 720 nanometer (nm). Deze filter laat zowel het infrarode licht alsook het laatste restje van het zichtbare rode licht door.  Deze filter kan gebruikt worden voor infraroodfotografie in zwart-wit en in kleur. Omdat een groot deel van het zichtbare licht geblokkeerd wordt, moet je langere sluitertijden gebruiken dan wanneer je zonder filter fotografeert (zie verder).

De enhanced color IR-filter laat meer zichtbaar licht door: vanaf 665 nm in plaats van 720 nm. Daardoor is hij beter geschikt voor infraroodfotografie in kleur. Doordat er meer licht de sensor bereikt, kan je ook met kortere sluitertijden werken dan met een standaard IR-filter.

Een deep black and white IR-filter zoals de Kodak Wratten 87c of IR950 blokkeert het zichtbare licht volledig en laat alleen infrarood licht vanaf 830mm door. Daardoor is deze filter alleen bruikbaar als je infraroodopnames in zwart-wit wil maken, en moet je nog langere sluitertijden gebruiken dan met een standaard IR-filter.

Je koopt het best een IR-filter voor je lens met de grootste diameter. Hoe groter de diameter van de filter, hoe duurder, maar je kan een filter met grote diameter via een step-upring ook gebruiken op een lens met kleinere diameter. Zoals gezegd kan je met bijna elke digitale camera aan infraroodfotografie doen, maar de al wat oudere toestellen Nikon D70 en D70s en de Canon EOS 300D en 350D zijn erg geschikt.

Heb je de IR-microbe helemaal te pakken, dan kan je je camera permanent laten ombouwen. Dit betekent dat de hot mirror die op de sensor ligt wordt verwijderd en wordt vervangen door een IR-filter met de gewenste eigenschappen (665nm, 720nm, 830nm of hoger). Hierdoor krijgen we net het omgekeerde effect als waarvoor de camera werd ontwikkeld. Nu worden de zichtbare lichtgolven geblokkeerd en worden alleen infrarode golven doorgelaten.

De camera is nu uitsluitend voor IR-fotografie bruikbaar, maar je kan weer de normale sluitertijden gebruiken, waardoor je geen statief meer nodig hebt. Je kan ook bewegende onderwerpen fotograferen.

Op het internet vind je handleidingen om een camera om te bouwen, maar we raden je af om het zelf te doen. De ombouw vergt heel wat ervaring en moet in een volledig stofvrije omgeving gebeuren. De autofocus moet opnieuw ingesteld worden, en je loopt kans op een stroomstoot van de ingebouwde flits. Je doet beter een beroep op een firma zoals www.lifepixel.com. Op die manier kun je je oude spiegelreflex een tweede leven schenken.

Met softwarefilters kan je een IR-effect benaderen, maar ze kunnen niet tippen aan echte IR-foto’s.
 

Van links naar rechts de originele kleurenfoto, een IR-foto omgezet naar kleur, een IR-foto omgezet naar zwart-wit, de foto omgezet naar IR met Nik Color Efex 3 en de foto omgezet naar IR met Tiffen Dfx 1.

Zie je het niet zitten om filters op je lens te schroeven of je camera te laten ombouwen, dan kan je een infraroodachtig effect creëren door een gewone kleurenfoto om te zetten met een Photoshop-softwarefilter. Zowel Nik Color Efex pro als Tiffen Dfx biedt een dergelijke mogelijkheid. Nik Color Exef benadert het IR-effect vrij goed, terwijl Tiffen Dfx slechts een zwart-wit omzetting maakt van een gewone kleurenfoto.

Wat zijn geschikte onderwerpen?
Landschappen zijn het interessantste onderwerp voor infraroodfotografie. In een landschap komen de eigenschappen van infrarood licht het best tot uiting. Met name in bladeren van loofbomen krijg je een bijzonder effect.

Bomen en planten slaan in hun bladgroen water op. Door de reflectie van infrarood licht in dit water krijg je een helder wit kleureffect. Naaldbomen beschermen hun 'bladeren' tegen uitdroging, waardoor het effect hier minder sterk is.

Ook in wolkenformaties of mist krijg je door de absorptie van water een opvallend effect. Op infraroodfoto’s zie je meer contrasten in de wolkenformaties dan je met het menselijk oog te zien krijgt. Landschapsfotografie is ideaal om het effect te zien van opschroeffilters en de bijhorende lange sluitertijden.

Als je over een omgebouwd toestel beschikt en dus normale sluitertijden kunt hanteren, kan je infraroodfotografie ook toepassen op macro-onderwerpen en zelfs op mensen. Een infraroodeffect op de menselijke huid is vrij verrassend, en er komt geen Photoshop bij kijken.
 

[extern_gallery urls=”http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/12/118036_1.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/12/118036_2.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/12/118036_3.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/12/118036_4.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/12/118036_5.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2012/12/118036_6.jpg” caption=”||||||||||”]