Workshop: Meervoudig belichten

Bij een foto denken we meestal aan een momentopname. Maar je kan ook meerdere opnames combineren tot één foto, dat noem je meervoudig belichten. Met deze techniek open je een schatkist vol creatieve mogelijkheden.

Bij heel wat moderne camera’s kun je automatisch meerdere opnames (ook wel ‘meervoudige belichtingen’ genoemd) combineren tot één foto. Via het cameramenu stel je in hoeveel opnames je wilt maken. Raadpleeg de handleiding van jouw toestel voor de mogelijkheden en instellingen.

Met meervoudige belichting kan je uiteenlopende resultaten verkrijgen. We zetten er hier een paar in de kijker die je makkelijk zelf kan uitproberen. Als je eenmaal de basistechniek onder de knie hebt, houdt niets je tegen om zelf de mogelijkheden verder te verkennen.

Met meervoudige belichting kan je heel verschillende resultaten krijgen.

Bewegingseffect

Toen ik de optie van meervoudige belichting in de handleiding ontdekte, besloot ik die eens op de maan uit te proberen – van op de aarde, welteverstaan. De camera stelde ik in op meervoudige belichting met drie opnames en ik plaatste hem op statief. Bij mijn toenmalige Nikon D300 was het standaard maximale interval tussen twee opnames 30 seconden, maar dat kan aangepast worden naar bijvoorbeeld 5 minuten.

Voor dit soort foto is het best om de automatische versterking of gain van een meervoudige belichting uit te zetten. Standaard zal de camera die aanzetten, en dan telt bij een meervoudige belichting met drie opnames elke opname voor slechts één derde in de totale belichting mee. Zo wordt vermeden dat de hooglichten in de afzonderlijke opnames zouden ‘uitbranden’ als ze samengevoegd worden. Maar omdat in de opname die ik voor ogen had de manen elkaar niet overlappen, kan je de versterking gerust uitschakelen. Dan verkrijg je een contrastrijker resultaat.

Kijk regelmatig in de zoeker en druk een tweede keer af zodra de maan niet meer overlapt met de ‘eerste’ maan die je gefotografeerd hebt (de positie daarvan moet je onthouden na het maken van het eerste beeld). Dezelfde werkwijze hanteer je voor de derde foto, waarna de camera de drie beelden samenvoegt.

Afhankelijk van merk en/of model van de camera worden de afzonderlijke opnames gewist. Sommige camera’s hebben in het menu een aan te vinken optie om de drie afzonderlijke opnames toch te bewaren, of ze houden ze zelfs standaard bij. Meestal heb je die afzonderlijke opnames niet nodig, maar het kan wel handig zijn om terug te kijken naar welke instellingen je gebruikt hebt per foto.

Vaak zal je voor alle beelden uit een meervoudige belichting dezelfde instellingen gebruiken, maar als dat niet zo is, dan zal het samengevoegde beeld slechts de instellingen vermelden van de eerste opname uit de reeks. Het samengevoegde beeld dat je in de camera ziet, is het uiteindelijke beeld, en behoeft niet meer of niet minder nabewerking dan een ‘normale’ enkelvoudige opname.

Deze techniek kan je ook toepassen op bijvoorbeeld bloemen in de wind: eerst fotografeer je de bloem in de normale positie. Voor de tweede opname druk je af wanneer die bloem door een windstoot in een andere richting gebogen wordt. Of je kan een lopend dier fotograferen door twee keer kort na mekaar af te drukken. Of denk aan voertuigen, mensen, … De mogelijkheden zijn eindeloos!

Soft effect door meervoudig belichten

Het meegeven van een zacht softfocuseffect aan een onderwerp is veel eenvoudiger. Hier is het makkelijker voor te stellen hoe het uiteindelijke beeld er zal uitzien en hoef je minder rekening te houden met storende elementen. Bij de onderstaande foto wilde ik een extra gloed geven aan het warme ochtendlicht dat op de oranje herfstbladeren viel. Het was een kwestie van één opname te maken waarbij de jonge boom helemaal in focus was. Vervolgens draaide ik aan de scherpstelring en zette de boom heel lichtjes uit focus. Dat werd de tweede opname.

Een statief is bij meervoudig belichten meestal strikt noodzakelijk.

Het enige waarop je hierbij moet letten is dat er nergens iets afleidends in voor- of achtergrond scherp in beeld komt wanneer je het onderwerp licht uit focus draait. Ook hier is een statief strikt noodzakelijk. De minste verplaatsing van je camera veroorzaakt
een verplaatsing van het onderwerp in beeld, en dat oogt niet mooi.

Zachte kleuren

Bij kleurrijke onderwerpen kan je met meervoudig belichten een nog zachter beeld krijgen. Dat doe je door het onderwerp in de eerste opname beeldvullend scherp te fotograferen. Vervolgens draai je het volledig uit focus, zodat de tweede foto enkel bestaat uit een waas van diezelfde kleur. In de foto van koolzaad hieronder heb ik er eerst met de macrolens een scherpe opname van gemaakt en dan de lens volledig uit focus gedraaid tot ik enkel nog een vaag geel waas in de zoeker zag. Dat werd de tweede opname. Samengevoegd geven de scherpe en de onscherpe opname een extra zacht effect.

Dit is overigens een techniek waar je geen statief voor nodig hebt. Aangezien de tweede foto volledig uit focus is, maakt het totaal niet uit of je een beetje bewogen hebt bij de tweede opname of niet.

Een zachte diepte

In een bos of een veld of een ander landschap is de natuurfotograaf vaak geneigd om de groothoeklens uit de tas te halen om dan met een klein diafragma veel diepte in een foto te kunnen leggen. Zelf hou ik ervan om een telelens te gebruiken en dan wel liefst met het diafragma volledig open. Met de hulp van meervoudige belichting kan je dan een zachte, subtiele diepte creëren. Ook hier kun je niet zonder statief: de twee samengevoegde foto’s moeten in gedachten exact op elkaar gelegd kunnen worden zonder
dat het onderwerp verschuift.

Eerst zoek je ergens in de voorgrond een mooi aandachtspunt en daar stel je op scherp. Dat wordt de eerste foto. Vervolgens verleg je manueel de focus langzaam naar achteren in het beeld. Ga zo op zoek naar een tweede mooi beeld. Wanneer je dat hebt gevonden, druk je weer af. Het resultaat is een lichtjes soft beeld waarbij er wel degelijk een duidelijke scherpte is voorin. Wanneer je iets langer naar de foto kijkt, worden je ogen naar het tweede scherptegebied getrokken. Wat daartussenin ligt, is mooi zacht … en de diepte is er ook op die manier.

Creatie door meervoudig belichten

De moeilijkste toepassing van de meervoudige belichting is het creëren van een beeld dat niet meer overeenstemt met de werkelijkheid. Voorgaande technieken resulteren ook in beelden die je niet met het blote oog waarneemt, maar dat is eigen aan de fotografie: zelden ziet een foto er exact hetzelfde uit als wat je met het blote oog waarneemt. Het blijven echter weergaves van iets wat echt gebeurt of aanwezig is.

Nu kan je dus ook meerdere beelden over mekaar gaan leggen die niets meer met de realiteit te maken hebben. Fotografeer wat haarmos van heel dichtbij en daarna een paddenstoel van verderaf nadat je de camera op zijn kop gedraaid hebt. Het resultaat is onrealistisch en brengt de fotografie weer wat dichter bij de schilderkunst.

Het moeilijke is echter dat je hier heel goed op achtergronden en storende elementen moet letten. In het voorbeeld van het haarmos en de paddenstoel hierboven moet je er bij de eerste foto voor zorgen dat standpunt, achtergrond en scherptediepte dusdanig zijn dat er boven in beeld een puur zachte achtergrond is. Anders zal er mogelijk iets door de paddenstoel heen steken en dan is het effect mislukt.

Idem dito voor de tweede foto die je maakt. Ook moet je goed in de gaten houden dat de onderwerpen van beide foto’s elkaar niet overlappen. Overlap kan soms wel mooi zijn, maar meestal is het niet de bedoeling. Het komt er dus op aan goed te kijken, te denken, uit te kienen.

Het hoeft geen betoog dat deze vorm van fotografie het makkelijkst is als je slechts twee beelden combineert – hoe meer beelden je gaat combineren, hoe moeilijker het wordt om overlap en storende factoren te vermijden.

Wil je meer weten welke creatieve mogelijkheden je met de techniek van meervoudig belichten je hebt, volg dan een van mijn workshops. Het aanbod vind je op mijn website.