De Durme: Kronkelende getijrivier

In het uiterste zuiden van het Waasland, tussen Tielrode en Waasmunster, vinden we de Durme, een zijrivier van de Schelde. Sfeervolle rivierlandschappen wisselen hier af met meersen en moerassen, met aan de oevers een dicht struikgewas van riet en wilgen. Een dergelijke omgeving trekt niet alleen veel watervogels aan, zij vormt ook een unieke biotoop waar je als landschapsfotograaf ongetwijfeld aan je trekken komt. Wanneer ik er ook naartoe trek, ik vind er altijd wat te beleven. Ga je mee op ontdekkingsreis?

Geschiedenis van de Durme

De Durme ontspringt in Eksaarde, waar Moervaart en Zuidlede elkaar ontmoeten, en mondt uit in de Schelde in Tielrode, 26 kilometer verderop. De oorspronkelijke rivier was veel langer, maar door tal van menselijke ingrepen werd deze kronkelende waterloop doorheen de geschiedenis herschapen. De rivier werd afgesneden van haar bron en begon langzaam te verzanden. Hierdoor is ze sinds 1950 niet langer bevaarbaar door grote schepen. Sloten, beken en grachten konden niet meer afwateren en bij springtij kwamen de omliggende valleien herhaaldelijk onder water te staan. Een afdamming van de rivier ter hoogte van het Molsbroek moest ervoor zorgen dat de stadskern van Lokeren gevrijwaard bleef. Hierdoor werd de Durme tussen Tielrode en Waasmunster herleid tot een getijdengeul van de Schelde. Bij laagtij komen aan de oevers prachtige modderstructuren bloot te liggen, die de perfecte voorgrond vormen voor sfeervolle plaatjes.

Aan de zuidelijke oever tref je ook nog enkele restanten van zoetwaterschorren. Ze vormen ondoordringbare moeraswouden die veel weg hebben van tropische mangroven. Je bezoekt deze locatie best op een koele windstille ochtend in de winter of het voorjaar. Op dat moment hangt er vaak mist boven het water en in de omliggende meersen. Bovendien reflecteert de omgeving er prachtig in het rimpelloze water van de rivier. Kortom: de Durme is de plaats bij uitstek om sfeervolle landschappen en allerlei (water)vogels te fotograferen die zich ophouden in en rond deze kronkelende getijrivier.

Tegenlicht

Onze tocht start bij het voetbalplein van VK Tielrode in de Burgemeester Siegfried Buytaertdreef. De parking ligt vlakbij de rivier, dus je staat meteen bij het water. Volg vanaf de parking de oever in westelijke richting. Net voorbij de eerste bocht krijg je al meteen een prachtig uitzicht over de rivier. Je kijkt hier in oostelijke richting en fotografeert dus in tegenlicht wanneer de zon opkomt: dat levert steevast mooie plaatjes op. Zeker wanneer er wat mist over het water hangt. ‘Het mooiste licht is tegenlicht’ is niet alleen de titel van een boek van Michiel Hendryckx, maar ook een handige tip bij landschapsfotografie. Besteed dus steeds aandacht aan oostelijk georiënteerde landschappen wanneer je vooraf op verkenning gaat.

Zorg bovendien dat je op tijd aanwezig bent, want het moment dat je tegen het licht in kunt fotograferen is zo voorbij. Het contrast is op dat moment sowieso te hoog, dus je hebt grijsverloopfilters of HDR-technieken nodig om de belichting onder controle te houden. Gebruik een verloopfilter om de lucht tegen te houden of maak foto’s met verschillende belichting zodat je die achteraf kunt combineren in Lightroom of Photoshop.

Let op wanneer je filters gebruikt en reflecties in het water fotografeert. Het donkerste gedeelte van een grijsverloopfilter positioneer je over de lucht, waardoor het contrast dat op de sensor valt kleiner wordt. Hierdoor licht de voorgrond op en kan dus ook uitbranding ontstaan in de helderste delen van de reflectie. Raadpleeg dus steeds het histogram en zorg dat de overbelichtingswaarschuwingen (ook wel highlight alert of blinkies genoemd) geactiveerd zijn, zodat je weet wanneer bepaalde hooglichten in de foto geen detail meer bevatten.

Meer sfeer

Op heldere dagen is het koudste moment van de dag net wanneer de zon opkomt. Op dat ogenblik zakt de temperatuur vaak nog een klein beetje en dat is meestal voldoende om nog wat extra mist te doen ontstaan. Je krijgt dus vaak meer sfeer als de zon net boven de horizon piept. Bovendien kan je op dergelijke windstille ochtenden genieten van prachtige reflecties in het water. Besteed aandacht aan de symmetrie en plaats de horizon in het midden. Zo krijg je een dubbele wereld te zien, wat het beeld vaak wat abstracter maakt. Wacht eventueel tot wanneer een eend of andere watervogel in het beeld opduikt, want dan krijgt het een extra aandachtspunt.

Probeer je kalmte te bewaren wanneer licht en omstandigheden interessant worden. Die momenten kunnen vaak overweldigend zijn en dan heb je de neiging om gejaagd te werk te gaan en van de ene kant naar de andere te hollen. Probeer je te concentreren op één foto en neem hiervoor voldoende tijd. Je maakt beter één of twee goeie beelden dan een vijftal foto’s die eigenlijk niet perfect zijn. Maak bovendien ook telkens meerdere opnames van datzelfde beeld en stop niet na één foto. Zo heb je voldoende variatie in compositie en camera-instellingen. Is een beeld niet 100% scherp, dan heb je gelukkig nog enkele alternatieven die hopelijk wel goed zijn.

Voorbereiding en timing

Aan de meest sprekende beelden is vaak een grondige voorbereiding voorafgegaan en dat is aan de Durme niet anders. De timing om eropuit te trekken is cruciaal. Raadpleeg vooraf de getijden, want bij hoogtij is deze locatie minder geschikt. Er staat dan te veel water in de rivier. Bij laagtijd is er doorgaans dan weer te weinig water. Je plant de fotoshoot dus best iets voor of na laagtij. Op dat moment komen aan de oevers prachtige modderstructuren bloot te liggen. Gebruik die modderstructuren in de voorgrond om het beeld diepte te geven. Wees voorzichtig, want de oevers en modder zijn verraderlijk. Je kunt niet overal zomaar afdalen tot aan de rivier. Ga dus voorzichtig te werk en zorg dat je niet wegglijdt of komt vast te zitten. Aangepaste kledij (bij voorkeur een waadpak) is absoluut aan te raden, want je wordt hoe dan ook erg nat en vuil! Maar dat is slechts een kleine opoffering voor een sterk beeld, toch?

Om de modderstructuren optimaal in beeld te brengen, neem je best een laag standpunt in. Zo komt de voorgrond beter tot z’n recht en ontstaat meer diepte. Gebruik in dat geval focus stacking om de scherpte van meerdere beelden te combineren. Op die manier garandeer je scherpte van voor tot achter. In Shoot nr. 62 kon je lezen hoe je zo’n focus stack fotografeert en samenstelt.

Hoe raadpleeg je de getijden?

Bezoek de website van de Vlaamse Overheid via volgende . Je kunt er een gratis getijdeboekje downloaden. Raadpleeg het tijdstip voor hoog- of laagwater voor Antwerpen en tel er een uur bij voor de getijden in de omgeving Temse en Tielrode. Vind je zo’n boekjes te veel gedoe, dan kan je ook gebruik maken van de betalende app Tides Planner om het juiste moment uit te kiezen.

Polderlandschap

We wandelen nu terug richting de parking en gaan via de dijk in oostelijke richting verder. Vanaf de oever krijg je op verschillende plaatsen een uitzicht over de rivier. Hier en daar steekt een tak of wat oevervegetatie boven het wateroppervlak uit. Ook deze elementen kan je gebruiken om de voorgrond op te vullen en het beeld interessanter te maken.

Na een kilometer wandelen kom je bij de veerdienst. Vooraleer we de rivier oversteken, wandelen we eerst nog even verder tot bij een uitgestrekt polderlandschap. Ook hier hangt op windstille ochtenden vaak mist. Vanaf de hoger gelegen dijk kan je hier met de telelens laagjeslandschappen fotograferen. Ik heb het al vaak gezegd en geschreven, maar het nog eens herhalen kan zeker geen kwaad: let op de scherpte wanneer je landschappen met de telelens fotografeert. Een tele is veel gevoeliger voor trillingen die onscherpte kunnen veroorzaken. Zet het diafragma iets lager en de ISO wat hoger zodat je wat aan sluitertijd wint. Sommige digitale reflexcamera’s zoals de D850 en de meeste mirrorless systemen laten ‘silent photography’ toe. Deze optie gecombineerd met een belichtingsvertragingsstand zorgt ervoor dat er geen trillingen kunnen ontstaan door de beweging van de spiegel of de sluiter. Een onmisbare functie voor haarscherpe beelden wanneer je bij weinig licht met de telelens fotografeert.

Als je nog even verder wandelt, kom je uiteindelijk op de Scheldedijk terecht. Hier mondt de Durme uit in de Schelde. Wij keren echter op onze passen terug en wandelen opnieuw richting de veerdienst. Let onderweg ook op het kerkje van Tielrode dat boven het polderlandschap uitsteekt en misschien wel een leuke foto kan opleveren. Terwijl je staat te wachten op de veerboot, kan je vanaf de aanlegsteiger genieten van het uitzicht over de Durme. Soms ligt hier en daar een bootje of baggerschip in het water dat je als aandachtspunt in je beeld kan gebruiken.

Persoon in het landschap

Op de dijk wandel je nooit alleen: wandelaars en fietsers haasten zich hier ’s morgens naar hun werk. Je kunt deze personages eventueel gebruiken in je compositie. Ze trekken onmiddellijk de aandacht van de kijker en geven het beeld iets extra. Je krijgt een gevoel van schaal en vertelt een verhaal: de toeschouwer kan zich meer inleven in de situatie en krijgt het gevoel alsof hij/zij daar zelf rondwandelt of fietst. Wanneer het aandachtspunt in beweging is, kan je eventueel experimenteren met een langere sluitertijd. Zo ontstaat meer dynamiek in de foto.

Aan de overkant

We varen nu de rivier over en komen op de zuidelijke oever terecht. Deze is trouwens ook met de wagen bereikbaar via Restaurant Den Otter, Bunt 35 in Hamme. Vanaf de aanlegsteiger wandelen we door enkele overblijfselen van zoetwaterschorren. Deze ondoordringbare vegetatie bestaande uit riet en wilgen herinneren wat aan tropische mangroven. Ze zijn de plaats bij uitstek om allerlei (zang)vogels te fotograferen. In de rietkragen houden de kleine karekiet, de bosrietzanger, de cetti’s zanger, de rietzanger en de blauwborst zich verscholen. Deze kleine bruine vogeltjes vallen amper op, maar hun uitbundige zang in het voorjaar verraadt hun aanwezigheid. Met wat geduld kan je ze fotograferen wanneer ze luidkeels zitten te zingen bovenop een rietstengel. Het beeld is helemaal af als je op een frisse lenteochtend bovendien een wolkje adem op de foto kunt zien.

De juiste volgorde

Ondertussen wordt het licht harder en wordt het lastiger om ‘weidse’ landschappen sfeervol in beeld te brengen. Schakel nu over op de telelens en ga op zoek naar details in het landschap, want daar blijft de sfeer vaak langer hangen. Een detail van struiken en bomen langs de oevers of de zoetwaterschorren kan tot leuke abstracte beelden leiden. Zoom in en vul het beeld met een chaos van riet en struiken, want ook in chaos schuilt schoonheid. De grens echter tussen een druk beeld met een doordachte compositie en een bont allegaartje is erg dun. Zorg dus steeds voor evenwicht en balans in het beeld.

Op het kruispunt waar het grindpad op de dijk uitkomt, krijg je in noordelijke richting een mooi zicht op de kerk van Tielrode met de zoetwaterschorren in de voorgrond. Gebruik het wandelpad, dat zich een weg kronkelt richting de kerk, om het beeld diepte te geven en de kijker mee te nemen in de foto. Met een polarisatiefilter accentueer je de kleurcontrasten in de vegetatie en de lucht.

De Bunt en het Sigmaplan

We zetten onze tocht op de zuidelijke oever verder. Aan onze linkerkant vinden we de Bunt, een overstromingsgebied dat deel uitmaakt van het Sigmaplan, een enorm project van de Vlaamse overheid dat het risico op overstromingen rond de Schelde en haar zijrivieren moet verkleinen. Naast watersnood en een bondgenoot in de strijd tegen de gevolgen van de klimaatverandering, wil het Sigmaplan ook de typische riviernatuur in ere herstellen. Het moeraslandschap van de Bunt bestaat uit een typische plantengroei, afgewisseld met grachten en turfputten. In de trekperiode maak je in de ondiepe plassen kans op allerlei vogelsoorten zoals de groenpootruiter, het witgatje, de tureluur en de lepelaar. Ze gaan in het overstromingsgebied op zoek naar voedsel om aan te sterken tijdens hun lange tocht naar het Noorden. Vanaf de dijk kan je ze misschien wel in beeld brengen. Dichterbij komen lukt niet, want ze zien je al van veraf komen. Maar het onderwerp hoeft natuurlijk ook niet altijd beeldvullend te zijn. Je kunt het subject ook van minder dichtbij fotograferen en wat meer van de omgeving laten zien. De toeschouwer krijgt hierdoor niet alleen het dier, maar ook een stukje van zijn habitat te zien. Op die manier kan hij zich een beter idee vormen van de biotoop en de levenswijze van het onderwerp. Bovendien is er bij dergelijke foto’s vaak meer ruimte voor compositie, licht en sfeer.

De brug over

We wandelen via de dijk verder in westelijke richting. Aan weerszijden van de dijk wordt de vegetatie dichter en belemmert ze het zicht op de rivier. Denk dus opnieuw aan detailbeelden en probeer composities te vinden in deze chaos van bomen, struiken, rietvelden en broekbosjes. Uiteindelijk komen we bij de brug die ons terug naar de overkant van de rivier brengt. Vanaf daar volg je opnieuw het wandelpad langs het water tot je terug bij onze startplaats komt. Let onderweg op de rijen populieren die prachtig reflecteren in het water en zowel weids als meer in detail gefotografeerd kunnen worden. Kies opnieuw de juiste positie om perfecte reflecties te garanderen. In de lagergelegen weilanden aan je linkerkant vind je dan weer prachtige knotwilgen die ongetwijfeld mooie beelden kunnen opleveren wanneer hun verweerde stam boven de mist uitsteekt. In het kader van het Sigmaplan worden hier momenteel enorme graafwerken uitgevoerd. Door deze activiteiten is de dijk tussen het voetbalveld van Tielrode en de brug niet altijd toegankelijk.

Genieten langs de Durme

Samengevat: er valt voor fotografen echt altijd wat te beleven langs de Durme. In de winterperiode tekenen de silhouetten van kale bomen en struiken zich af tegen de laagstaande zon. In het voorjaar barst de omgeving dan weer van de frisgroene kleuren en hangt er regelmatig nevel en mist boven het water.

Breng het landschap zowel weids als meer in detail in beeld en let op allerlei elementen en aandachtspunten die het beeld kunnen versterken. Besteed aandacht aan symmetrie en ga op zoek naar meer abstracte foto’s. Dergelijke beelden zijn vaak persoonlijker, worden minder dikwijls gefotografeerd en vallen misschien net daarom meer op. En nu op pad!

In de buurt

• De Oude Durme vind je wat verder stroomopwaarts in Hamme. Deze afgesneden meander is nu een stukje waardevolle natuur die niet alleen landschappelijk erg mooi is, maar bovendien een unieke fauna en flora herbergt.
• Aan de overkant van de Schelde, vanaf de Binnendijkstraat in Bornem, kan je het Kasteel Marnix de Sainte Aldegonde fotograferen reflecterend in een oude Scheldearm.
• Vanaf de brug over de Schelde langs de N16 krijg je een mooi zicht over de rivier met aan de horizon de stad Temse.
• Ten zuiden van Antwerpen, ter hoogte van Hoboken, vind je de Hobokense polder. Dit uitgestrekte natuurgebied met vijvers, grachten en broekbosjes herbergt een grote verscheidenheid aan landschappen en een enorme rijkdom aan plantensoorten.
• In Lokeren vind je natuurreservaat het Molsbroek. Dit moerasgebied staat vooral bekend om zijn talloze watervogels en moerasvegetatie.