35 jaar Belgische geschiedenis door de lens van persfotograaf Didier Lebrun: “De emotie is er altijd”

In de expo 35 jaar Belgische geschiedenis toont persfotograaf Didier Lebrun vijftig beelden die niet alleen zijn carrière samenvatten, maar ook het verhaal van een land vertellen. Van Jean-Luc Dehaene op een mechanische stier in Dallas tot de genocide in Rwanda en een ingetogen portret van koningin Mathilde. Lebrun stond vaak op de eerste rij. Wij spraken met hem en met William Van Hecke, directeur van persagentschap Photonews, over deze bijzondere momenten, evolutie in fotografie en wat de waarde van een echt beeld is.

“Het idee voor deze expo is spontaan gegroeid”, vertelt Didier Lebrun. “Er zat geen groot plan achter. Ik heb in de loop der jaren regelmatig foto’s opzijgelegd – beelden die me iets leken, die me iets deden. Ik dacht er nooit concreet aan om er iets mee te doen, tot een paar jaar geleden. Ik ontmoette iemand die bij de gemeente Ukkel werkt en wiens interesse voor mijn beelden gewekt was. Zo kwam het allemaal in een stroomversnelling. Ik dook opnieuw mijn archieven in en kwam uit op een honderdtal beelden. Uiteindelijk zijn het er vijftig geworden, die samen 35 jaar Belgische geschiedenis vertellen. De beelden dateren van begin jaren ’90 tot nu.”

Archief van veertig miljoen beelden

Die zoektocht was niet evident. “Ik heb letterlijk mijn archief doorgespit,” vertelt Lebrun. “We spreken over honderden, duizenden beelden. Sommige negatieven had ik al twintig jaar niet meer aangeraakt. Van sommige beelden was ik het bestaan zelfs totaal vergeten. Voor de expo heb ik gezocht naar beelden die journalistiek iets vertellen, maar ook ontroerend, grappig of artistiek zijn.”

William Van Hecke bevestigt: “Bij Photonews hebben we zo’n veertig miljoen beelden in onze database. Ongeveer 85 procent is al gedigitaliseerd, maar er liggen nog altijd dia’s in mappen, met rode stippen, die je handmatig moet ophalen en scannen. Dat digitaliseringsproces gebeurt manueel, een echt vak op zich. En die fysieke archieven hebben nog steeds gewicht – letterlijk en figuurlijk. Ze zijnde geschiedenis van ons vak.”

Humor in het zware

Lebrun fotografeerde momenten die in ons collectief geheugen zitten: de begrafenis van Julie en Melissa, het proces-Dutroux, de aanslagen in Zaventem. Geen evidente momenten om het hoofd kalm te houden en de afstand te bewaren. “Soms neemt adrenaline het over,” zegt hij. “In Rwanda, bijvoorbeeld. Ik was daar om de genocide vast te leggen, het was mijn gevaarlijkste reportage ooit. Maar ik ben geen machine. Tijdens de begrafenis van Julie en Melissa moest een collega het van me overnemen omdat het te moeilijk werd. De emotie is er altijd, alleen leer je er doorheen de jaren beter mee omgaan. Ik maak nu foto’s die ik vroeger nooit kon of had durven maken. Toch zoekt hij in zijn werk graag naar wat lichtheid. “Een vleugje humor, een blik, een detail dat het beeld licht maakt. De dingen die bij het leven horen.”

Van Hecke: “Dat typeert Didier. Zelfs in moeilijke situaties blijft hij zoeken naar iets dat verbindt. Zijn beelden hebben warmte – ze tonen dat achter elk nieuwsfeit mensen schuilen.”

Lebrun: “Het belangrijkste aan ons werk is niet de camera, maar de blik. Je moet een situatie lezen en op voorhand aanvoelen waar het beeld gaat ontstaan. Dat is iets instinctiefs. Soms weet je gewoon: hier komt het moment. Je moet meteen naar de essentie gaan, want je hebt niet veel tijd.”

Een mooi voorbeeld daarvan is het indringende portret dat hij van Marc Dutroux maakte. “Ik voelde het nog voor ik afdrukte. Ik wist: dit wordt een sterk beeld. We werkten toen nog analoog, en ik had drie keer kunnen afdrukken. Van die drie negatieven was er één beeld dat perfect was. Helemaal scherp, met een blik die alles zegt. Dat is wat persfotografie is: het juiste ogenblik herkennen in chaos. Ook al heb je weinig tijd, is er druk en veel mensen die rondom je staan. Dat zie je bijvoorbeeld ook in het beeld van koningin Mathilde. Ze draagt een mondmasker, prachtig in harmonie met haar jurk. De compositie en haar blik maken het beeld compleet.”

Fotografie evolueert steeds sneller

De expo is niet enkel een terugblik op de Belgische geschiedenis, maar ook op de evolutie van de fotografie zelf. “Toen ik begon, werkte ik volledig analoog”, vertelt Lebrun. “Je moest na elke reportage naar het lab om de beelden te laten ontwikkelen, afdrukken te maken, dupliceren en versturen. Dat proces duurde uren. Nu maak ik foto’s, zijn ze binnen tien minuten op ons persagentschap waarop ze meteen nationaal en internationaal verspreid worden.”

Van Hecke verduidelijkt: “De snelheid is onvoorstelbaar veranderd. Door de smartphone is iedereen geconnecteerd en wil men in real time de beelden zien, om het moment zelf mee te maken. We kunnen ons niet meer veroorloven om te wachten. We hebben daar als agentschap in moeten investeren, dat heeft veel tijd en geld gekocht. Ook onze fotografen hebben zich moeten aanpassen. Gelukkig hebben we een bevoorrechte relatie met Nikon Benelux, dankzij hen kunnen we gebruikmaken van materiaal van topkwaliteit. Die technologische transitie was duur, maar noodzakelijk.”

“Dankzij Nikon Benelux kunnen we gebruikmaken van materiaal van topkwaliteit” – William Van Hecke

Maar snelheid heeft een prijs. “Door die razendsnelle techniek produceren we nu veel meer beelden,” zegt Van Hecke. “Maar of de kwaliteit daardoor beter is, is een andere vraag. Vroeger was er meer selectie, meer controle. Vandaag is er overvloed. Digitale fotografie laat toe om eindeloos te klikken, maar ze vraagt ook discipline. Anders verzuip je in je eigen beelden.”

Toekomst van de fotojournalistiek

De fotojournalistiek heeft in 35 jaar drastisch terrein verloren. “Toen ik begon,” zegt Lebrun, “had bijna elke krant haar eigen vaste fotografen. Nu zijn we met misschien vijftien à twintig vaste persfotografen in België. De rest is freelance of verdwenen. Agentschappen zijn opgedoekt, redacties krimpen, vast betaalde persfotografen verdwijnen en worden niet vervangen, budgetten dalen. Soms kom ik op opdrachten waar we maar met twee persfotografen zijn.”

Van Hecke: “De pandemie was een mokerslag. Advertentie-inkomsten kelderden, en uitgevers moesten besparen – ook op beeld. Veel kleinere agentschappen hebben dat niet overleefd. Maar net in tijden van nepnieuws en artificiële beelden is ons werk belangrijker dan ooit.”

Imago en controle

Lebrun heeft in zijn loopbaan heel wat Belgische premiers voor zijn lens gehad, van Dehaene tot De Wever. “In de jaren negentig was de relatie met politici veel opener,” zegt hij. “Je kon dichterbij komen, er was meer vertrouwen. Een van de foto’s die we in de expo tonen is die van oud-premier Jean-Luc Dehaene die op een mechanische stier zit in Dallas. Zo’n foto zouden we nu niet meer kunnen maken. Alles is geregisseerd door de entourage van politici. Privacy, imago, controle – dat domineert.”

Van Hecke: “Recent moesten we bijna vechten om foto’s te mogen nemen van een ontmoeting tussen premier De Wever en de Italiaanse president Mattarella. In het originele programma was geen fotomoment voorzien. Terwijl onze aanwezigheid essentieel is – wij zijn daar om het nieuws te verslaan.  Premier Bart De Wever neemt vaak zelfs geen pers meer mee op zijn reizen. Zijn voorgangers gaven ons meer ruimte om dit vast te leggen. Nochtans is het niet aan politici om te beslissen welk nieuws zichtbaar mag zijn.”

Sociale media hebben dat nog versterkt. “Politici kiezen nu zelf wat ze tonen. Een premier die bungeejumpt; dat verschijnt op Instagram, niet via de pers. Zo kunnen ze hun eigen verhaal schrijven. Dat is hun recht, maar het is ook gevaarlijk, want het vervangt onze journalistieke blik door gestuurde communicatie.”

De rol van sociale media en AI

Sociale media en artificiële intelligentie veranderen niet alleen het beroep, maar ook de perceptie van wat een foto is. “Vandaag kan iedereen beelden maken en verspreiden,” zegt Lebrun. “Je hoeft daarvoor geen perskaart te hebben. Mensen hebben hun eigen kanaal waarop ze hun eigen gemaakte beelden posten. Dat is op zich niet erg, maar het maakt onze taak moeilijker. Het onderscheid tussen echt en fake vervaagt. Daardoor komt ons beroep in gevaar.”

Lebrun: “AI is voor ons een absolute rode lijn. Bij ons zie je geen bewerkte gezichten, geen verwijderde objecten, geen kunstmatig gegenereerde beelden. De fotojournalistiek leeft van geloofwaardigheid. Zodra dat weg is, is het vak verloren.”

Van Hecke: “We merken dat er stilaan wetgeving komt rond het gebruik van AI in beeld. Italië is bijvoorbeeld een van de eerste landen die hiermee bezig is. Dat is goed nieuws. Het beroep van persfotograaf wordt daarom alleen nog maar belangrijker, wij moeten tonen wat waar is. De echtheid van een beeld wordt een heel belangrijke zaak.”

Wat leert 35 jaar fotojournalistiek ons over België?

Lebrun: “Dat we veranderen, maar ook niet. De gezichten veranderen, de situaties keren terug. Wat me vooral opvalt, is hoe humor en tragiek hier altijd samenleven. Dat is België.”

Van Hecke besluit: “Deze expo is niet alleen een terugblik op Didier’s carrière, maar ook een ode aan het vak. Persfotografie is een prachtig beroep. Het heeft een grote evolutie gekend, maar de rol van de persfotograaf blijft noodzakelijk, ook in de toekomst.