Op safari in de vlindertuin

In België en Nederland bestaan er diverse vlindertuinen waar het heerlijk warm is. Daar kun je van dichtbij allerlei kleurrijke en exotische vlinders fotograferen, zoals de doorzichtige glasvlinder, de zebravlinder, de passiebloemvlinder, de enorme uilvlinders en zelfs bizarre, als blad vermomde vlinders. Een dagje vlindersafari is altijd een feestje en aan het einde van de dag heb je ongetwijfeld een volle geheugenkaart met prachtige vlinderfoto’s!

Oorsprong

Je zult je bij al die mooie exotische vlinders wellicht afvragen waar deze gekleurde fladderaars vandaan komen. Sommige komen als pop over uit warme landen als Maleisië en de Filipijnen, de meeste zijn afkomstig uit Costa Rica. Met name in dit land – maar ook in andere landen waar de poppen van vlinders vandaan komen – zijn de kwekers verbonden aan organisaties die zich inzetten voor natuurbescherming. Dat levert voor de lokale bevolking inkomen op en zorgt ervoor dat er in de omgeving aan natuurbehoud wordt gedaan. De mensen planten er immers onder meer nectarplanten voor de vlinders en waardplanten voor de rupsen.

Een deel van de poppen exporteert men naar onze vlindertuinen, het andere deel blijft achter om de populatie op peil te houden. Dat is belangrijk omdat in de natuur maar drie procent het popstadium bereikt vanwege predatie door andere dieren is. (In gevangenschap is dat ongeveer vijfentachtig procent.) Eenmaal in Nederland of België aangekomen gaan de poppen in een zogenaamde poppenkast, waar de vlinder uiteindelijk ook tevoorschijn zal komen. Sommige soorten vlinders worden overigens hier in de vlindertuinen zelf gekweekt.

Waarom naar een vlindertuin?

Ik heb al veel prachtige natuurgebieden in Europa en ver daarbuiten bezocht, waar vlinders niet zelden de hoofdonderwerpen van mijn fotografie waren. Vaak trok ik naar plekken met een hoge dichtheid in aantal en soorten, zodat ik altijd wel voldoende mooie vlinders voor mijn objectief kreeg. Maar het vraagt veel voorbereiding en tijd om ze ter plekke in het veld te vinden en ze dan ook nog op een aansprekende manier te fotograferen. Hoewel uitdagend, was dat niet altijd een makkelijke opgave.

Maar ik heb de afgelopen jaren ook veel tropische vlindertuinen in de lage landen bezocht. Met name in Nederland zijn er daarvan bijzonder veel. Waarom zou je vlinders nu juist daar gaan fotograferen, vraag je je misschien af. Om te beginnen is het gewoon leuk de talloze vlinders om je heen te zien vliegen. Het is fantastisch om je te begeven tussen de kleine exemplaren of juist de enorme joekels met de meest prachtige, vaak exotische kleuren en patronen. En omdat je ze relatief makkelijk kunt vastleggen, zijn ze ideaal om jouw macroskills mee te oefenen! Daarbij kun je voor de meest uiteenlopende composities gaan. De vlinders lenen zich voor allerlei soorten fotografie; van geheel beeldvullende registraties tot vlinders in vlucht, en van beelden met veel lege ruimte rondom het hoofdonderwerp tot extreme close-ups van de details op een vleugel.

Als je in de vrije natuur een vlinder ziet zitten en die voorzichtig benadert, gebeurt het maar al te vaak dat het beestje ervandoor gaat net als jij een foto wilt maken. Dat zal je in een vlindertuin niet zo snel gebeuren. Daar blijven de beestjes veel vaker rustig zitten. En vliegt de vlinder toch weg, dan zit er één meter verderop vast weer een andere – klaar om in volle glorie door jou vereeuwigd te worden! Bovendien zijn veel vlinders in de vlindertuin bonter gekleurd en getekend dan ‘onze’ vlinders, de inheemse soorten van de lage landen. Houd je van opvallende kleuren, dan moet je hier zijn.

Ook voor een diversiteit aan soorten zit je goed in een vlindertuin. In Nederland en Bel-gië komen in totaal zo’n vijftig soorten voor. De gemiddelde macrofotograaf zal in zijn loopbaan niet meer dan vijftien tot twintig soorten daarvan vastleggen. Maar tijdens één bezoekje aan een vlindertuin kun je al op een zelfde aantal komen. Daarom ‘zit’ ik nu al op meer dan zestig soorten exotische vlinders. En ik verwacht er dit jaar zeker weer een aantal bij te ‘scoren’. Je merkt het: ook na veel jaren vlinderfotografie in tropische vlindertuinen, word ik nog steeds enthousiast van een dagje exotische vlinders fotograferen!

Wanneer

In de vrije natuur van Nederland en België hebben we een relatief kort vlinderseizoen. Maar terwijl het in maart nog echt te koud is voor de vlinders, kun je wel al terecht in sommige tropische vlindertuinen. Buiten is het dan misschien guur, regenachtig en koud, maar binnen in de hal of kas is het behaaglijk warm en kun je je prima vermaken met een dagje vlindersafari.

De vlindercollectie die in een vlindertuin te fotograferen is, varieert naar gelang het aanbod van poppen uit het buitenland. De meeste tuinen hebben ieder jaar bovendien heel bijzondere of zeer fotogenieke soorten tijdens een korte periode. Vlinders leven vaak maar een paar weken, dus je moet er snel bij zijn. Op de website van de vlindertuinen krijg je een goed algemeen beeld. Maar als je wilt weten wat er op een specifiek moment rondvliegt, dan kun je het best even kijken op de socialemediakanalen (het beste zijn Facebook en Instagram) van de tuin.

Je verwacht het misschien niet, maar het weer buiten heeft wel degelijk invloed op het gedrag van de vlinders in de vlindertuin. Als het in de buitenlucht frisjes en bewolkt is, dan zijn de vlinders minder ‘vliegerig’. Dan kan je ze dus beter fotograferen omdat ze net wat langer op een blad of bloem blijven zitten. Het tegenovergestelde gaat ook op. Is het buiten warm en zonnig, dan loopt de temperatuur in de kas flink op en fladderen de vlinders fanatieker rond. Dat maakt het lastiger de diertjes te fotograferen.

Voorbereiding

Je moet een aantal voorbereidingen treffen in verband met de warmte en de hogere luchtvochtigheid in de vlinderkas. Die laatste zal altijd hoger zijn dan in de buitenomgeving. Zodra je de vlindertuin binnenloopt, kun je daarom het best direct je camera en alle objectieven uit je tas halen om ze op temperatuur te laten komen. Je zult zien dat het glaswerk dan meteen beslaat. Neem de condens een paar keer af met een doek die goed vocht opneemt. Vaak duurt dit acclimatiseren langer dan je wilt en zie je al allerlei vlinders die je liefst meteen zou willen fotograferen. Toch is het van belang hiervoor de tijd te nemen.

Ga je te snel fotograferen, dan zal je objectief langzaamaan weer beslaan met als gevolg softfocusfoto’s à la David Hamilton – maar dan van vlinders in plaats van meisjes. Dat kan ook mooi zijn hoor, maar enkel als je het bewust uitvoert en niet per ongeluk. Ga vooral ook niet te warm gekleed naar binnen. Laat je jas of dikke fleece in de wagen, want meestal is een T-shirt of blouse voldoende warm in zo’n exotische vlinderkas. Vanwege de nauwe paadjes is het ook onhandig om de hele tijd met je jas in of op je fotorugtas rond te lopen. Bovendien kan het voor medebezoekers vervelend zijn als je daarmee het pad blokkeert.

Lenzen en statieven

Voor de meeste vlinderfoto’s kun je prima met een spiegelreflex of systeemcamera met een macro-objectief van 50 tot 100 mm uit de voeten. Zoals ik al eerder schreef, kun je de vlinders bijzonder goed van erg dichtbij fotograferen. Ook met een bridgecamera zijn hele fijne resultaten te behalen. In sommige gevallen zitten de vlinders wat verder weg of wat hogerop. Dan is een macro-objectief niet meer toereikend; je mag in een tropische vlindertuin namelijk niet van het pad af. Als die ene fotogenieke vlinder nou net de hele tijd op twee meter van het pad zit, kom je met een macro-objectief millimeters te kort. Dat is natuurlijk balen, maar je kunt het voorkomen door voor een groter bereik te zorgen. Een goede aanvulling is bijvoorbeeld een licht en compact 100-400mm-objectief. Met een brandpunt van zo’n 300 tot 400 mm kun je die vlinder op twee meter dan weer wel voldoende groot met de sensor vastleggen.

De meeste tropischevlindertuinen zijn gesitueerd in grote kassen waarvan de ruiten zijn gewit. Dat voorkomt hard licht door zonnestralen en zorgt voor een fijn gefilterd licht en een diffuse verlichting van de vlinders. Maar die gewitte ruiten halen ook licht weg. Daardoor zul je zo nu en dan met hogere ISO-waardes moeten werken, om een veilige sluitertijd te krijgen als je uit de hand fotografeert. Het werken vanaf een driepootstatief is daarom eigenlijk beter. Maar dat is wel weer bijzonder lastig in een vlindertuin, ten eerste omdat de paden vaak smal zijn. Als je je statief met zijn poten uit elkaar stabiel hebt opgesteld, kunnen andere bezoekers er niet of nauwelijks langs.

Wil je voorkomen dat een lief omaatje erover struikelt of dat je in conflict raakt met een getatoeëerde look-a-like van Arnold Schwarzenegger, dan kun je dat statief beter thuislaten. Troost je: in veel regelementen van vlindertuinen staat vermeld dat het gebruik van een driepootstatief niet is toegestaan. Dikke tip: neem eenbeenstatief mee! Zo’n ondersteunende poot biedt extra stabiliteit en kun je vóór je neerzetten zonder dat hij andere bezoekers tot last is. Zit een vlinder een beetje van het pad, dan kun je het eenbeenstatief met je camera een beetje voorover laten hellen. Daarbij moet je zelf natuurlijk ook een ietwat ongemakkelijke, schuine houding aannemen. Normaliter zal zo’n onstabiele pose eerder leiden tot meer onscherpe foto’s, maar dankzij de ondersteuning van het eenbeenstatief levert het toch prima resultaten.

Omgaan met het licht

Het licht in de vlindertuin is altijd van goede kwaliteit, omdat het zacht is vanwege de witte glasplaten van de kas. Het diffuse licht zorgt voor zachte contrasten en fijne, gedetailleerde kleuren, waarbij de vlinders optimaal tot hun recht komen. Soms kan een invulflits voor net een beetje meer kleur en contrast zorgen. Dit is met name het geval op dagen dat het zwaarbewolkt is. De lichtopbrengst is in zo’n situatie een stuk kleiner en de kleuren zijn minder prominent aanwezig. Ook de contrasten zijn op zo’n dag minder groot. Een soortgelijk effect treedt op als de vlinder in de schaduw onder bladerdek van een struik zit. Veel camera’s hebben een ingebouwde flitser, die je op korte afstand prima kunt inzetten als invulflits om een beetje meer kleur en contrast in het beeld te brengen. Dat zal het beeld zeker opfrissen en ten goede komen. Je spreekt van invulflits als je de lichtmeting van de camera baseert op het omgevingslicht en de flits gebruikt om de schaduwen op te halen. Een flitscorrectie van ongeveer – 2.0 EV zorgt dan voor een uitgebalanceerde verhouding van natuurlijk licht en kunstlicht. Heeft je camera geen ingebouwde flitser, dan kun je hetzelfde effect met een externe flitser bereiken.

Houd je ook van die witte-achtergrondfoto’s waarmee fotografen als Richard Avedon beroemd zijn geworden? Grijp dan je kans in de vlindertuin en maak zelf zo’n beeld! Je hoeft er niet eens witte achtergronden mee naartoe te slepen, want de grote ruiten van een vlindertuin zijn vaak wit geschilderd. Met de juiste positie kun je deze wellicht als achtergrond inzetten om een vrijstaande bloem met vlinders erop te vereeuwigen. Als je helemaal door de knieën gaat, kun je zelfs proberen het witte dak als achtergrond te krijgen. En vaak is zo’n onhandige knielhouding niet eens noodzakelijk. Want kijk vooral eens omhoog. Je zult zien dat de vlinders zich ook op de toppen van de hoge planten en struiken laten zien. Dat zijn perfecte momenten om het witte dak als achtergrond mee te nemen. Gebruik in zo’n situatie een overbelichting van +2.0 EV tot +3.0 EV (of de spotmeting van je camera) om de vlinder goed belicht en de achtergrond spierwit vast te leggen.

Een alternatief is om met een simpel A4-kartonnetje een witte achtergrond te creëren. Dan is het wel noodzakelijk om met een fotomaatje op pad te gaan, die dat stuk karton achter de vlinder kan vasthouden.

Vlinders in vlucht

Met al die rondvliegende juweeltjes wil je de vlinders natuurlijk ook liefst vliegend fotograferen. Dat is wel een uitdaging. Je camera zomaar op een vliegende vlinder richten en hopen dat het autofocussysteem van je camera hem kan ‘pakken’ is helaas lang niet altijd mogelijk. De achtergrond met wilde vegetatie is daar in de meeste gevallen te onrustig voor. De autofocus schiet al snel heen en weer tussen vlinder en achtergrond, wat je kansen op een scherpe vlinderfoto stukken kleiner maakt. Overigens worden de autofocussystemen van camera’s steeds slimmer, waardoor ze beter in staat zijn dit soort lastige onderwerpen te herkennen en te volgen.

Maar ook als je niet over zo’n geavanceerde camera beschikt, dan zijn er in de vlindertuin mogelijkheden om vliegende vlinders vast te leggen. Er zijn namelijk zoveel vlinders aanwezig dat er altijd vlindervrouwtjes zijn die paringsbereid zijn. Vaak zitten die op een bloem en komen er één of meerdere mannetjes op af. De mannelijke vlinders blijven dan vlak boven het vrouwtje vliegen voor een poging met haar te paren. Dit is voor jou dé kans om een vlinder in zijn vlucht vast te leggen. Stel scherp op het vrouwtje op de bloem en maak vooral veel foto’s. Je krijgt dan altijd wel een aantal foto’s waarbij ook de vliegende vlinder scherp in beeld is. Bovendien blijft zo’n mannetje vaak boven het vrouwtje een beetje in de lucht hangen. Is dat het geval, dan kun je wel de autofocus van je camera inzetten om de vlinder in zijn vlucht te fotograferen.

Details

Het leukste van vlinders die rustig blijven zitten is dat je ze heel dicht kunt benaderen. Bij de grotere soorten kun je zo met een macro-objectief de prachtige details op de vleugels fotograferen, dus zonder omgeving. Als je zo dicht op de beestjes kruipt, zul je zien dat zo’n vleugel uit allemaal schubjes van een bepaalde kleur bestaat. Deze schubjes reflecteren het licht en geven de vlinder zijn prachtige kleuren.

Sommige vlindersoorten hebben daarentegen vleugeldelen die juist niet van schubben zijn voorzien. Deze gebieden zijn transparant, zoals het geval is bij de opvallende glasvleugelvlinders. Wil je daarvan een vlindervleugel beeldvullend fotograferen, dan is een grotere soort, zoals de morpho of de uilvlinder, de beste optie. De mooiste resultaten krijg je als de scherpte van zo’n foto zoveel mogelijk van hoek tot hoek loopt. Zet hiervoor de camera op je eenbeenstatief en houd de camera parallel aan de vlindervleugel. Probeer een zo klein mogelijk diafragma (bijvoorbeeld f/11) in te stellen. De sluitertijd moet natuurlijk nog snel genoeg zijn om geen bewegingsonscherpte te krijgen. Controleer de foto op de display door sterk op het beeld – liefst honderd procent – in te zoomen.

Zoek de mooiste

Als je vaker een vlindertuin hebt bezocht, dan weet je dat je bij thuiskomst niet altijd de perfecte vlinderfoto zult aantreffen. Zelfs niet als je je met behulp van bovenstaande tips tot in de puntjes hebt voorbereid. Ik ken de teleurstelling bij het bekijken van de beelden op het grote computerscherm na een dagje vlindersafari maar al te goed: de kleuren van de ene vlinder zijn vaal en de vleugelranden van een andere zijn gerafeld en beschadigd. Oftewel, veel vlinders zier er gefotografeerd een stuk minder prachtig uit dan je in de vlindertuin had gedacht.

Dat komt doordat de vlinders beschadigd raken als ze rondvliegen. En daardoor verliezen ze ook een deel van hun schoonheid. Die beschadigingen vallen op het kleine cameraschermpje soms pas na een half uur fotograferen op. Of nog later dus, als je ze thuis op het grote beeldscherm aan het bekijken bent. Dat is zonde van de tijd en wil je natuurlijk voorkomen. Houd daarom al bij het fotograferen in de vlindertuin goed in de gaten of je model er fris en fruitig uitziet. Een onbeschadigd exemplaar levert nu eenmaal veel mooiere foto’s op. Bovendien kun je dan je model niet meer de schuld geven als je minder tevreden bent met het eindresultaat. Veel plezier op de vlindersafari!  

Rupsen

Het leuke van sommige vlindertuinen is dat je op de beplanting ook de rupsen van de vlinders aantreft. Een aantal daarvan ziet er zo opvallend uit dat je bijna zou denken dat ze onaards zijn. Die zijn natuurlijk juist het fotograferen waard. Je moet wel je best doen om ze te ontdekken, want meestal zitten ze stil en vallen ze niet op. Knoop vooral eens een praatje aan met de medewerkers van de vlindertuin. Zij kunnen je zeker vertellen waar je de rupsen aantreft!

Vlindertuinen in de buurt

Vergeleken met België zijn er in Nederland bijzonder veel tropische vlindertuinen. Toch hoef je vaak niet eens een heel lange rit naar Nederland te ondernemen, want een aantal van de leukste vlindertuinen liggen juist dicht bij de Belgische grens. In België is de vlindertuin van ZOO Antwerpen een bezoekje waard.

Klein Costa Rica
Ploegstraat 68a
5712 RL Someren
www.kleincostarica.nl

Vlindersafari
Broekstraat 40
5421 ZJ Gemert
www.vlindersafari.nl

De Passiflorahoeve (iets verder weg maar zeker de moeite waard)
Oud Willigerweg 1
6732 GB Harskamp
www.passiflorahoeve.nl

ZOO Antwerpen
Koningin Astridplein 20-26
2018 Antwerpen
www.zooantwerpen.be