Storytelling: Zo vertel je een verhaal met foto’s

Storytelling betekent letterlijk verhalen vertellen. Het is een benadering die de laatste jaren ook in fotografie opmars maakt. De documentairefotografie is daar een goed voorbeeld van. Dat zijn lange en diepgravende fotoreeksen die het verhaal over een bepaald onderwerp vertellen. Een van de pioniers van de documentairefotografie en fotojournalistiek, de Amerikaanse fotograaf Dorothea Lange, fotografeerde tijdens de jaren ’30 de gevolgen van de Grote Depressie. Dat leverde onder ander het iconische beeld Migrant mother op. Maar ze fotografeerde niet alleen, ze sprokkelde ook verhalen. Daarover wist ze dit te zeggen: “All images can be fortified by words”. Beelden kunnen versterkt worden door woorden. Zo legde ze toen al de link met verhalen.

Maar een beeld kan ook op zichzelf staan en veel vertellen. Denk maar aan de foto’s van de beroemde Britse fotograaf Martin Parr, waar vaak veel taferelen op één beeld samenkomen. Hij laat onze verbeelding op hol slaan.

Eén juiste definitie van storytelling bestaat dus niet, je kan het als fotograaf op allerlei manier invullen. Daarom vertel ik niet alleen vanuit mijn ervaringen, maar trakteren fotografen Kobe Vanderzande en Joke Timmermans je op nog meer tips. 

We zullen doorgaan

Tijdens de strenge lockdown van maart vorig jaar wilde ik het wel en wee van mijn twee jonge dochters vastleggen. Hoe beleefden zij het leven dat plots stilstond? Het was voor mij een manier om de gebeurtenissen te verwerken. Maar door de beelden te delen op sociale media merkte ik dat ze herkenbaarheid opriepen bij anderen. Ik doopte de reeks ‘We zullen doorgaan’.

Omdat we toch nergens naartoe konden, richtte ik mijn blik – net als veel andere fotografen in die periode – op de onderwerpen die het dichtst bij mij stonden: mijn kinderen. Wekenlang volgde ik hen in alles wat ze deden. Ik gebruikte daarvoor mijn Fuji-camera XT-20. Handig is het kleine formaat van de camera. Het zorgt ervoor dat je onopvallend beelden kan maken. Omdat ik snel moest schakelen tussen verschillende situaties, gebruikte ik mijn 18-55mm-zoomlens. Maar tegenwoordig schiet ik mijn reportagebeelden liever met mijn 35mm-lens. Ik hou van de beelden die daar uit voortvloeien, ze nemen de context rond het onderwerp beter mee. Je komt zo meer te weten over het verhaal.

De reeks werd een mix van emotionele beelden en foto’s die de context van de coronacrisis schetsen. In mijn geval wordt het verhaal dus duidelijk als je de hele reeks foto’s bekijkt. Ze versterken elkaar en zo kon ik mijn verhaal vertellen. De link naar de coronacrisis, een gebeurtenis die ons allemaal overkwam, zorgde ervoor dat veel mensen zich herkenden in de beelden. We zaten allemaal in hetzelfde schuitje. Zwart-wit nabewerking leek me hier passend omdat de kinderen centraal stonden. Zo werd het vormelijk één geheel, en hoefde ik me geen zorgen te maken over mogelijk storende elementen in ons huis.

Huwelijk en day in the life

Omdat je storytelling op verschillende manieren kan invullen, steek ik mijn licht op bij fotograaf Kobe Vanderzande. Hij spitst zich toe op huwelijks- en familiefotografie. “Voor mij is storytelling de kers op de taart van een foto. Je kan een goede foto maken met mooi lichtspel, goede cadrage … Maar als het verhaal ook klopt, heb je een krachtige foto.”

Vanderzande maakte al veel huwelijksreportages en vindt dat je daar een heel mooi verhaal in kan leggen. “Ik wil niet enkel losse beelden maken die esthetisch kloppen, maar de huwelijksdag in een verhaal gieten. Het zoeken naar speciale momenten tussen bruid en bruidegom (bijvoorbeeld de first look) maar ook tussen ouders en bruidspaar (bijvoorbeeld de dans tussen vader en dochter), is een constante uitdaging op zo’n dag. Ik zorg ervoor dat ik ook momenten vang die niemand anders ziet: de bruid die zich klaarmaakt, bruidskinderen die verveeld geeuwen tijdens de ceremonie, de emoties bij familie … Om me op voorhand in te leven, spreek ik met het koppel af in hun woonst. Zo heb ik de setting en de sfeer al eens gezien. Het vertelt me ook veel over de persoonlijkheid van de mensen die ik ga fotograferen.”

Vanderzande wordt ook geregeld gevraagd voor familiereportages. Deze day-in-the-life-reportages zijn een uitstekend voorbeeld van storytelling. Het is een concept waar de laatste jaren veel vraag naar is. Mensen willen graag hun gezin op de foto, maar liever niet te geposeerd. “Op deze manier vertel je het authentieke verhaal van een gezin. Het eerste half uur dat ik fotografeer merken ze mijn aanwezigheid nog op. Maar daarna zijn ze de camera meestal gewoon. Dat is het moment waarop je de kleine en typische momenten kan vastleggen. En dat zijn alle kanten van het leven: de lach én de traan. Sinds ik zelf kinderen heb, lukt het me nog beter om te anticiperen op situaties. Ik stel soms ook wel activiteiten voor die we kunnen doen: een wandeling maken, in de tuin spelen, een gezelschapsspelletje spelen … zodat er herinneringen zijn van de gewone momenten, want die vergeet je vaak. Tijdens deze reportages gebruik ik mijn Sony en altijd mijn 35mm-lens. Voor huwelijken val ik meestal terug op mijn 85mm- en 35mm-lenzen. Ik heb ook een 50mm- en 200mm-lens, maar die gebruik ik veel minder.”

Denk niet te hard na

Ik vraag me af of Kobe nog tips heeft voor fotografen die meer verhaal in hun beelden willen leggen. “Kijk goed naar de omgeving. Wat gebeurt er? Misschien is de moeder van de bruid een traantje aan het wegpinken, terwijl het bruidspaar hun huwelijksgeloften aflegt. Probeer dan een shot te maken waar beide onderwerpen opstaan zodat je de interactie vat.”

Ook voor het type lens heeft Kobe een voorkeur. “Ik heb primelenzen en ik merk dat ze me creatiever laten nadenken. Door hun vaste brandpuntsafstand moet ik zelf meer bewegen om de juiste compositie te krijgen. Dat houdt me scherp. In mijn nabewerking leerde ik om storende elementen in de achtergrond weg te werken zodat de focus op het onderwerp blijft.”

Zijn er ook valkuilen als je op zoek gaat naar verhalen in je foto’s? “Denk ook weer niet te hard na over je verhaal. Soms moet het je gewoon overkomen. Als je je blindstaart op één moment mis je misschien het volgende. Probeer vooral het moment te voelen. Deze uitspraak van de bekende Amerikaanse fotograaf Arnold Newman is bij mij blijven hangen: ‘You don’t take pictures with your camera. You take pictures with your mind and your heart.’”

Beeld én woord

Fotograaf Joke Timmermans past storytelling dan weer toe op een andere manier. Ze startte haar loopbaan als tv-journalist, maar haar focus verschoof daarna naar fotografie. “Na verloop van tijd miste ik het woord bij het beeld. En omdat ik de kracht van het woord ken, ging ik op zoek naar een manier om beide te combineren.” Zo ontstonden haar journalistieke reeksen over liefdesverhalen. Al sinds 2018 fotografeert Timmermans mensen en brengt hun verhaal. “Ik portretteer mensen in mijn studio en heb een intens gesprek met hen. Daar maak ik korte verhalen van die ik online deel. Sociale media zijn een handig instrument als je aan storytelling wil doen. Je bereikt er op een eenvoudige manier veel mensen mee. Denk maar aan de prachtige verhalenreeks van Humans of New York.”

Timmermans kiest bewust voor een studioportret bij deze reeksen. “De foto mag iets vertellen, maar zeker niet alles. De kijker moet nieuwsgierig zijn naar het verhaal dat achter die persoon schuilgaat. Daarom gebruik ik een zwarte achtergrond. Het licht valt op de persoon zodat die alle aandacht krijgt. En er zijn geen omgevingselementen die te veel van het verhaal prijsgeven.”

Hoe doe je dat?

Stel dat je zelf zo’n verhalenreeks wil maken, hoe ga je dan te werk? Timmermans vertelt hoe zij het aanpakt. “Bij de reeks over liefdesverhalen had ik oorspronkelijk het idee om op Valentijn enkele koppels te portretteren. Toen ze eenmaal in mijn studio waren, vroeg ik hen ook hun liefdesverhaal te vertellen. Ik ging op zoek naar nog meer koppels en voor ik het wist had ik verhalen om een jaar lang wekelijks te delen. In dit geval ben ik dus niet vertrokken van een uitgewerkt concept. Al had ik wel duidelijk een thema voor ogen. En dat lijkt me een belangrijke voorwaarde als je aan een verhalenreeks wilt beginnen.”

De mensen die Timmermans fotografeert, vertellen over zichzelf en over hun geliefde. Hoe krijgt ze mensen zover dat ze het diepste van zichzelf blootgeven? “Daar heb ik een grappige tip voor. Als mensen langskomen in mijn studio, is nog niet alles opgesteld. Zo krijgen ze niet het gevoel dat de spotlights meteen op hen gericht zijn. Bij kinderen kan dat bijvoorbeeld plezant zijn, ik vraag hen dan even mee te helpen en zo voelen ze zich snel op hun gemak. Tijdens de shoot geef ik kleine aanwijzingen, want mensen weten zich vaak geen blijf met hun armen en benen. En nog een tip: rek de shoot niet te lang. Zodra ik aanvoel dat ik de juiste foto’s heb, stop ik er ook mee. Zo bewaar je de spontaniteit.”

In haar nabewerking overdrijft Timmermans niet. “Het moet authentiek blijven. Meestal helder ik de ogen op zodat die de focus krijgen. Ik selecteer niet per se de mooiste foto, maar het beeld dat het meeste prikkelt.”

Verhaal in één beeld

Voor deze journalistieke verhalenreeksen biedt Timmermans dus beeld én tekst aan. Maar voor ander fotowerk dat ze maakt, staat het beeld op zichzelf. “Ik reis regelmatig naar New York om te fotograferen. In het begin had ik geen afgelijnd concept, maar dat heeft zich gaandeweg gevormd. Zo zijn er verschillende reeksen ontstaan. Ik maakte stillevens op straat, ik portretteerde mensen met een bijzondere uitstraling en ik ging in musea op zoek naar de interactie tussen toeschouwers en kunstwerken. Mijn advies: sta open voor alles en geef het de tijd. Wees niet gefrustreerd als je niet meteen het juiste verhaal kan vastleggen.”

Op straat naar verhalen zoeken is wel wat anders dan foto’s maken in een studio. Timmermans legt uit hoe ze dat aanpakt. “Ik heb een sling-rugzak, zo kan ik heel snel mijn camera pakken en weer wegsteken. Doorgaans gebruik ik mijn 35mm-lens, maar voor de straatportretten haal ik mijn 85mm-lens boven. Dan neem ik iets meer tijd om met de persoon te praten en vast te leggen.”

Nu jij

Om af te sluiten klinkt er bij de fotografen unisono hetzelfde advies: zoek het niet te ver. Het hoeven niet altijd spectaculaire beelden te zijn. Laat je verrassen en ontroeren en probeer dat vast te leggen. Sommige situaties en gevoelens zijn universeel en dus herkenbaar, probeer die vast te leggen. Er bestaat geen uitgewerkt stappenplan. Maar zolang je jezelf openstelt voor alles wat rondom je gebeurt, kan ook jij verhalen vertellen.