Bloemen fotograferen: van macrofotografie tot groothoek

De natuur zit prachtig in elkaar. Net op het moment dat de eerste insecten ontwaken uit hun winterslaap ontluiken ook de eerste bloemen. Ze geven verzwakte dieren meteen de nodige voedingsstoffen om aan te sterken en worden op hun manier bestoven. Een van de eerste dieren die zoemend de bosbodem afschuimen op zoek naar de levensnoodzakelijke nectar zijn hommels. Helaas wordt deze seizoencyclus verstoord door de klimaatwijziging en insecten ontwaken steeds vaker op het moment dat er geen bloei is.

Wat van levensbelang is voor dieren en bloemen, is voor ons een manier om een boost te geven aan het lentegevoel. Een wandeling doorheen de prille ontluikende natuur is een geestelijke weldaad na een hele winter in de koude te fotograferen. De dagen lengen en het lentezonnetje prikkelt je huid. Geuren en geluiden doen al je zintuigen op scherp staan. Grote kans ook dat je met mooie beelden huiswaarts keert, zodat je batterijen weer volgeladen zijn.

Welke bloemen kan je fotograferen in België?

Een enorme variatie aan soorten en kleuren wacht je op. Bloemen met sterk verzadigde kleuren zoals rood komen in onze gematigde streken niet voor, maar er is best veel afwisseling. Geel voert de boventoon, maar ook witte bloemen zijn goed vertegenwoordigd. Blauw en roze vervolledigen dit kleurenpallet.

Niet elke plant bloeit op hetzelfde moment en bovendien zijn ze ook qua aantallen heel verschillend. Soorten als boshyacint en bosanemoon ontluiken als ganse bloeiende tapijten terwijl een soort als de maagdenpalm slechts hier en daar bloemen vormt.
Het voorjaar staat garant voor een rijke verscheidenheid aan beelden, dat is zeker.

Waar vind je wilde bloemen?

We zullen de eerste bloeiers vooral in onze natuurreservaten en bossen moeten zoeken. Hoewel planten best ook hierbuiten bloeien zijn de open ruimtes in Vlaanderen nogal schaars. Hooilandjes die slechts eenmaal per jaar worden gemaaid tonen een enorme variatie aan bloeiende planten. Maar die zijn hier schaars. Dijken van kanalen, bermen of beheerde weilandjes van natuurgebieden hebben ze ook wel in petto. Wie kent bijvoorbeeld niet de massa’s bloeiend fluitenkruid in april en mei?  

In schril contrast hiermee zijn onze groene biljartlakens van weiden. Door een intense bemesting krijgen vele planten geen kans. Dat is nu eenmaal de tol van een intensieve veeteelt. Landschappen met voorjaarsbloemen zonder storende menselijke elementen fotograferen is bijzonder moeilijk in ons dicht bevolkt Vlaanderen. Zak je af naar streken waar de bevolkingsdichtheid sowieso lager ligt, dan stijgen je kansen op goede beelden. Landschappen fotograferen is nu eenmaal kwestie van zoeken, veel zoeken. 

Ook bossen bieden een fotografische omgeving waar je vaak ongestoord aan de slag kan. Je profiteert van de omgeving om elementen die elkaar versterken aan je beelden toe te voegen. Met bossen bedoel ik dan loofbossen. Sparren en dennen hebben een dermate dik bladerdek, of beter naaldendek, dat hier heel weinig licht door kan vallen. Bovendien behouden deze soorten hun naalden in de winter. De strooisellaag is ook nog eens bijzonder zuur. Weinig kansen dus voor plantjes om te ontluiken in dergelijke biotopen, met uitzondering van mossen.

Loofbossen staan daarentegen kaal in de winter. De vaak dikke lagen van eerder afgevallen bladeren vormen een humuslaag die bijzonder voedselrijk is. Van zodra de dagen lengen en de temperaturen weer oplopen is het de kans voor de planten om te groeien en te bloeien. Het moet immers snel gaan, want zodra de bomen in blad komen neemt het licht meer en meer af.

Het voorkomen van bepaalde soorten heeft ook nog eens te maken met de grondsoort. Zand, leem en klei komen in allerlei verhoudingen voor en zorgen ervoor dat een soort gedijt en een andere niet. Een goede plantengids, al dan niet digitaal is een grote hulp bij het opzoeken en op naam brengen van je ontdekkingen.

Macrofotografie geeft dan weer het voordeel dat je op een veel kleiner vlak werkt zodat die verstoring minder speelt. Hierover verder meer. Ten slotte is reliëf in landschap belangrijk. Een glooiend bos heeft nu eenmaal meer interessante fotografische mogelijkheden dan een vlak landschap.

Welke seizoen is het beste om bloemen te fotograferen?

Wat alle voorjaarsbloeiers met elkaar gemeen hebben is dat de bloemen zelf niet erg groot zijn. Dit is een aanpassing van de natuur om de kwetsbare bloemblaadjes te beschermen tegen de nog vaak ruige omstandigheden waarin deze planten groeien. Vooral de vroege soorten hebben vaak nog te kampen met nachtvorst. Tot aan de ijsheiligen (half mei) kan er in principe nog vorst optreden. Als het heeft gevroren, haal dan de macrolens tevoorschijn, want deze is ideaal om ijskristallen aan de rand van bloemetjes vast te leggen. Met een tegenlichtje creëer je een supersfeer.

De vroegste soorten zijn bolgewassen. Zij kunnen hun opgeslagen reserves benutten om zonder licht en warmte te ontluiken. Vaak zijn dit uitheemse planten, ooit door de mens aangeplant op landgoederen en kasteeldomeinen en doorheen de jaren verwilderd en verspreid. Ze worden ook vaak stinsenplanten genoemd. Sneeuwklokjes, narcissen en krokussen zijn de bekendste. Hun bloei wordt op de voet gevolgd door de bosflora. Het is niet praktisch om alle soorten op te noemen, laat staan om een beeld ervan te hebben als ondersteuning bij dit artikel. De bekendste soorten als bosanemoon (bloei maart-april), boshyacint (bloei midden april-mei) en daslook (bloei laat april- mei-juni) hoeven geen verdere uitleg en kent iedereen wel. Ze behoren tot de meest gefotografeerde soorten.

Waar je als fotograaf vooral ook op moet letten is hoe de evolutie van de omgeving is. Niet enkel het ontluiken van de bomen, maar ook die van de andere soorten voorjaarsbloeiers. Eerst en vooral hoe het staat met het ontluiken van de bomen. Een beeld met jeugdig groen beukenblad doet het uiteraard beter dan een kaal bos. Zo valt het bloeien van de boshyacint samen met het ontluiken van de beuk. Soms is de beuk wat achter, maar andere jaren gaat het geweldig snel. Die ontluikende bladeren kunnen een deel van je licht tegenhouden en de lichtgroene kleur kan een kleurzweem veroorzaken. Tegenwoordig is dit geen probleem meer, gewoon een kwestie van wat aan de magentaschuiver te trekken. Naarmate de dagen vorderen komen ook steeds meer bomen in blad en soms kan er te veel blad zijn. Tegen de tijd dat de daslook in bloei staat, zijn de boomkronen al behoorlijk dicht en heb je minder licht op je onderwerpen.

Ten tweede kan een plantensoort vroeger of later bloeien, waardoor er een overlap ontstaat tussen de verschillende soorten. Zo bloeien er nog bosanemonen tussen de eerste boshyacinten of is er al daslook in bloei tussen boshyacint. Doe hier je voordeel mee, meerdere soorten in bloei leveren weer heel andere beelden op dan één enkele soort.

Bloemen hebben de neiging om bij voldoende licht open te gaan en ’s avonds terug te sluiten. Niet alle voorjaarsbloeiers volgen dit stramien. Wil je ’s morgensvroeg bosanemonen fotograferen, dan zal je teleurgesteld zijn. Deze bloemen openen zich pas bij voldoende (zon)licht en sluiten weerom bij het vallen van de schemering. Soorten als daslook en boshyacint blijven daarentegen hun ganse bloeiperiode openstaan. Opnieuw komt die gids van pas.

Na de bloeiperiode gaan de planten over tot zaadvorming. Ook dat kan weer boeiende macroplaten opleveren. Doe er dus je voordeel mee met je macrolens.

Hyacinten fotograferen in het Hallerbos

Vele honderdduizenden bezoekers komen zich elk voorjaar vergapen aan de natuurpracht wanneer in het Hallerbos de blauwe hyacinten in bloei staan. Dit meer dan 500 hectare groot bos bestaat al heel lang – en toch weer niet. Vroeger was een groot stuk van België bedekt met een groot woud, het zogenaamde Kolenwoud. Doorheen de geschiedenis is dit stelselmatig verminderd door kappen, tot de bossen die nu nog bestaan. Tijdens de eerste wereldoorlog was de nood aan hout zeer hoog en vonden ook hier grote kappingen plaats. Het bos werd nadien eigenaar van de Belgische staat en tussen 1930 en 1950 herbebost. Een groot deel van die bomen zijn beuken.

• Lees ook: Fotografie in het Hallerbos

Net die aanplant binnen een nagenoeg zelfde periode zorgt ervoor dat de bomen onderling eenzelfde grootte en ontwikkeling hebben. Tel daarbij dan de aaneengesloten massa bloeiende hyacinten bij op en er ontstaat een bosbeeld met een blauw-paarse gloed. Enorm fotogeniek, naar zoiets blijf je kijken en fotograferen. Boshyacinten bloeien ook in andere bossen, maar dezelfde homogeniteit van bomen en bloemen zoals in het Hallerbos zijn schaars, vandaar het unieke uitzicht. Naast hyacinten vind je er ook speenkruid, bosanemoon, wilde narcis en daslook.     

Een wisselend reliëf levert altijd boeiende bosbeeldjes op. Door de keuze van standpunt fotografeer je de kruinen van de bomen met hun frisgroene ontluikende bladeren, een streep paarse bloemen in de onderkant van je beeld staat garant voor het lentegevoel. Laat een paadje slingerend door je beeld lopen en denk aan de voor- en achtergrond van je foto’s.

Vocht op de boomstammen bepaalt hun helderheid, hoe natter hoe donkerder. Speel hiermee om diepte in je beeld te creëren. Ook natuurfenomenen als ochtendnevel en zonneharpen leveren steevast sfeervol beeldmateriaal op. Zeldzaam zijn de witte hyacinten, die toch hier en daar tussen de blauwe staan. Die doen het altijd prima in een beeld. Vergeet niet meerdere bloeivormen te fotograferen zoals bijvoorbeeld daslook en boshyacint. Opgelet voor plekken lucht die doorheen de bomen piepen. Probeer dit te vermijden want het werkt zeer storend in je beeld en leidt de aandacht af van je onderwerp.

Al sinds eind de tachtiger jaren bezocht ik dit bos meermaals per jaar. Op sommige morgens (een fotograaf is vroeg ter plaatse) was je in die periode moederziel alleen, hooguit met nog enkele enthousiaste fotografen. Gaandeweg is de populariteit van de bloeiende hyacinten gestegen (en ook die van natuurfotografie). Vandaag de dag zijn ze zelfs een internationaal fenomeen. Het Hallerbos dreigt het slachtoffer van zijn eigen succes te worden. De horden bezoekers nemen het niet altijd nauw om op de talrijke paadjes te blijven die het bos doorkruisen – met steeds meer blijvende schade aan de planten tot gevolg. De vertrappelde boshyacinten komen het volgende jaar niet meer terug, zodat paadjes gaandeweg lanen worden.

De beste locaties om bloemen te fotograferen

• Het Hallerbos is de absolute topper wat boshyacint betreft, maar je komt hier ook de bosanemoon tegen.
• Bossen met reliëf in de Vlaamse Ardennen zoals het Brakelbos, Bos Terrijst en het Kluisbos.
• Grote bosgebieden zoals het Meerdaalwoud, Zoniënwoud en Stambruges.
• Bermen en dijken, al dan niet beheerd – hier is het zoeken en verkennen.
• Meersengebieden bieden vaak mooie landschappen vol flora.
• Henegouwen en Wallonië in het algemeen zijn aan te raden.
• Oevers van rivieren tonen een opvallende afwisseling van flora.
• Je lokaal natuurgebied is altijd een goede plaats om te starten!

Fotograferen met een groothoeklens

Natuurlijk nodigen die vlaktes bloeiende bloemen uit om de groothoek boven te halen, en terecht! Dergelijke beelden moet je zeker maken. Deze lenzen brengen je voorgrond extra in de kijker en geven de indruk dat de bloemenzee heel ver doorloopt. Net dat is de sterkte van een groothoek. Zet enkele bloemen of een ander kenmerk vooraan prominent in beeld. Gegarandeerd leg je hier de nadruk op, temeer daar ze ook groot in beeld komen tegenover die verder gelegen elementen. Hoe minder brandpunt, hoe groter dit groothoekeffect. Wil je het nog sterker? Neem dan een verticaal in plaats van een horizontaal beeld, je zal zien dat de afbeelding nog dramatischer oogt. Neem je onderwerp zo veel mogelijk op ooghoogte in beeld, tenzij je iets anders nastreeft.

De sterkte van dergelijke beelden ligt ook in het feit dat alles van voor naar achter scherp is. Probeer echter ook eens heel dicht op je onderwerp te kruipen en draai je diafragma open. Dit is dus een macro-opname maar met een groothoek. Een gestoken scherp onderwerp in een omgeving die weliswaar onscherp is, maar nog voldoende detail laat zien. Speel met diafragma en dus met scherpte van de achtergronden. Gegarandeerd zit daar iets boeiends tussen. Een reflectorscherm, zoals ook bij macro, kan hier ook goed van pas komen om extra licht op de voorgrond te werpen.

Groothoeken zijn geweldig maar er is ook enorm veel detail uit te lichten met een (matige) telelens. Zoals reeds aangehaald werken beelden met matige brandpunten (80-120 mm) licht comprimerend. Ze halen de ganse bloemenzee nog wat dichter bij elkaar, wat eveneens sterke beelden kan opleveren. Er komen dan minder elementen in je zoeker, maar dat hoeft geen nadeel te zijn. De slogan less is more is ook hier van toepassing. Lukt een volledig scherp beeld niet, dan kan je tegenwoordig met focus stacking ervoor zorgen om toch scherpte van voor naar achter in beeld te hebben.

Macrofotografie van bloemen

Ten slotte maakt de macrolens en macrotelelens ook interessante beelden mogelijk met boeiende composities. Het doet het altijd goed als je enkele bloemen uit de massa scherp afbeeldt tegenover een onscherpe achtergrond van diezelfde bloemen.
Vergeet niet te spelen met verschillende beeldformaten en probeer altijd een horizontaal en een verticaal beeld, zo heb je veel keus bij het selecteren achteraf. Een polafilter helpt je om hinderlijke reflecties van bloembladeren weg te halen en schroeft tevens de verzadiging in beeld nog wat op. Veel meer filters zal je overigens niet nodig hebben, zij het dan bij landschappen waar een grijsverloop filter wel zijn toepassingen kan hebben om een te heldere lucht te verdonkeren.  

Niet alle voorjaarsbloeiers staan en masse en vaak is dit de manier om van dat ene bloemetje toch een mooi beeld te maken. Ook het voorkomen van een insect op je onderwerp is een meevaller en levert toch weer iets extra’s op in beeld. Over het hoe en waarom van macro opnames is al redelijk wat materiaal verschenen (denk maar aan het jubileumboek van Shoot) zodat we hier verder niet meer op ingaan.

Denk aan landschappen fotograferen en pas dezelfde regels toe. Het licht blijft uiterst belangrijk. Mist in de morgen en een zonnetje dat doorpriemt, zijn een zegen: ze bieden je de juiste sfeer om te fotograferen. Bossen zijn dan weer uitermate geschikt om bij mistige of grijze dagen te fotograferen en ook macro’s passen perfect in dit plaatje. Het ontbreken van groot contrast en harde schaduwen spelen in je voordeel bij dergelijke omstandigheden.    

Naast het licht kan de wind een grote spelbreker zijn. Het is moeilijk om daarop in te grijpen. Een zo kort mogelijke sluitertijd is een mogelijke oplossing maar dat leidt niet noodzakelijk naar betere resultaten. Ook met een paraplu of een windscherm is een zekere redding mogelijk, maar dan ook enkel bij macro’s.

Creatief zijn met bloemen

Laat je leiden door de omstandigheden en maak abstracte beelden. Een door de wind bewogen bloemenzee kan ook boeiend materiaal opleveren. Speel met de sluitertijd om de mate van beweging te wijzigen, want de resultaten zijn moeilijk voorspelbaar. Meestal werkt het niet, maar dat is het risico met dergelijke abstracte beelden. Veel uitproberen is de boodschap.

Een andere manier om abstractie in je beelden te introduceren is het zelf bewegen van de camera. Omhoog en omlaag, naar links en rechts, ronddraaien met de camera (of een combinatie van deze bewegingen) en combineer dit met verschillende sluitertijden. Het levert speciaal materiaal op met bewogen kleurvlakken en vormen die je min of meer wegleiden van de werkelijkheid. Dit is werkelijk experimenteren. Je moet gegarandeerd veel inspanningen leveren en rekening houden met veel uitval, maar soms komt iets naar boven dat boeit. En vergeet, tot slot, naast het fotograferen ook niet te genieten van al die prachtig bloeiende natuur!