Heide in bloei: Hoe fotografeer je de paarse zeeën?

Op het einde van de zomer, wanneer het najaar voorzichtig om de hoek loert, treedt een bijzonder fenomeen op: verschillende natuurgebieden worden gehuld in een prachtig paars kleedje. Menig fotograaf kijkt elk jaar reikhalzend uit naar de uitgestrekte velden vol bloeiende heide. Maar waar vind je de mooiste gebieden, hoe breng je al deze pracht in beeld en welke (weers)omstandigheden werken het best? Je ontdekt het allemaal in dit artikel. Bart Heirweg

Struikheide komt in quasi heel Europa voor en vind je vooral op schrale (zand)gronden, nattere zure veengrond en in open (eiken)bossen. Het is een stevige struikachtige plant die op sommige plaatsen tot wel een meter hoog wordt. Ze bloeit van half augustus tot half september, maar dat kan van jaar tot jaar verschillen afhankelijk van de weersomstandigheden. In warme droge zomers bloeit de heide vaak vroeger en minder uitbundig. In de hete en extreem droge zomer van 2018 was er van heidebloei zelfs helemaal geen sprake. De meeste planten waren compleet verdord en de purperen zeeën werden herleid tot dorre roestbruine vlaktes. Het leek wel herfst. In koelere en nattere zomers bloeit de heide dus vaak langer en uitbundiger.

Naast een lust voor het oog is de heide ook een gedekte tafel voor allerlei insecten. Bijen, hommels, vlinders en allerlei motten genieten dan ook jaarlijks van dit moment. Niet alleen insecten, maar ook fotografen kijken elke zomer uit naar dit bijzondere fenomeen. In de bloeiende purperen velden wrijven immers niet alleen landschapsfotografen zich in de handen, maar ook macrofotografen kunnen zich uitleven met de rijke fauna en flora die de bloeiende heide aantrekt. Kortom: een rijkelijk feestmenu voor zowel natuur als fotograaf.

De juiste omstandigheden

Wie de heide in beeld wil brengen, moet vroeg kunnen opstaan. De heide is immers op haar mooist wanneer enkele mistbanken het landschap in een laagje mysterie hullen en de eerste zonnestralen de paarse zeeën doen oplichten. Vooraleer je een dauwtrip naar de heide plant, raadpleeg je dus best eerst het weerbericht. Koele, windstille en vochtige nachten resulteren vaak in de mooiste omstandigheden. Ook wat wolken zijn mooi meegenomen: ze zorgen niet alleen voor een interessante lucht, ze temperen ook het zonlicht, waardoor de goeie omstandigheden vaak iets langer aanhouden.

Hoe bereid je je nu het best voor? Bestudeer vooraf allerlei weersites en apps om de (weers)omstandigheden zo goed mogelijk in te schatten. De website van het KMI of het KNMI geeft je al een eerste idee van het weer dat je de komende dagen kunt verwachten. Kijk geen week ver, want langetermijnvoorspellingen zijn toch meestal onbetrouwbaar. Ik maak mijn planning meestal maar 1 à 2 dagen vooraf. Op deze websites kijk je in eerste instantie naar de hoeveelheid bewolking, de windsterkte en de kans op zon. Bestudeer niet alleen de algemene voorspellingen, maar kijk ook naar de voorspellingen per uur. Als fotograaf heb je immers genoeg aan een paar rustige en zonnige uurtjes in de ochtend of de avond. De rest van de dag is het zonlicht toch te hard.

Combineer apps

Combineer deze informatie met de gegevens van andere weersites zoals www.windy.com en www.meteoblue.com. Vooral de weerkaarten waarbij je voor verschillende meteorologische aspecten zoals bewolking, wind en luchtvochtigheid het verloop per uur kunt zien, zijn zeer waardevol. Gebruik de tijdsbalk om de gegevens tijdens de nacht en de ochtenduren te bestuderen. Je wil wat bewolking, maar ook niet te veel. Anders kunnen de wolken de opkomende zon blokkeren en krijg je uiteraard geen mooi licht. Daarnaast is een hoge luchtvochtigheid tussen de 90 en de 95 procent gewenst, want dan ontstaat vaak mist. Tenminste, als de wind rustig blijft. Kijk dus ook of ‘s avonds de wind gaat liggen en rustig blijft tot ‘s morgensvroeg. De wind mag niet harder zijn dan 7 à 9 km/u met windstoten tot 15 à 20 km/u, anders verdwijnt de mist meteen. Zie je dat de luchtvochtigheid erg hoog is (> 95%)? Dan krijg je vaak te maken met dichte mist, wat ook interessante beelden kan opleveren. Weidse landschappen worden dan moeilijk, omdat het zicht beperkt is. Je kunt dan nog wel op zoek gaan naar allerlei intieme landschappen en details.

Naast websites raadpleeg je best ook enkele apps om de weersvoorspellingen goed in te schatten. Je wilt het weerbeeld immers baseren op verschillende bronnen en niet voortgaan op slechts één website. WeatherPro geeft je net als Windy & Meteoblue een overzicht per uur. Opnieuw let je op wind, percentage bewolking en luchtvochtigheid tijdens de nachtelijke uren. Combineer deze gegevens met apps zoals Windfinder, WeatherBug en Buienradar. Ten slotte doe je nog een laatste check op Wunderground. Deze app verschilt wat van de eerdergenoemde omdat ze niet alleen gebruikmaakt van officiële weerstations, maar ook van amateurweerstations. Het voordeel hiervan is dat je over een enorm netwerk aan weerstations beschikt die toelaten om veel lokalere weerswaarnemingen te checken. Vooraleer je dus ’s morgens om vier uur vertrekt om op tijd op de heide te staan, kan je eerst nog een (amateur)weerstation vlakbij je fotografielocatie raadplegen om de omstandigheden op dat moment in te schatten.

Zoals je kunt lezen is het inschatten van de juiste omstandigheden veel meer dan enkel de website van het KMI of het KNMI raadplegen. Combineer verschillende websites en apps om een goed beeld te vormen van welke (weers)omstandigheden je kunt verwachten. Daarmee kan je beter inschatten wat nu echt het beste moment is om de heide te bezoeken.

Verfijnde composities

Heidelandschappen zijn mooi, maar kunnen soms wat eentonig overkomen. Om dat te vermijden moet je op zoek gaan naar elementen om de voorgrond op te vullen, zeker wanneer je weidse landschappen fotografeert. Ga op zoek naar een pol pijpenstrootje, enkele varens of een jonge berk of den om de voorgrond in te vullen. Zo blijft het beeld voor de kijker interessant van voor tot achter. Vermijd echter dat deze voorgrond te dominant wordt, want dan raakt het beeld uit balans. Door simpelweg je statief wat hoger of lager te positioneren, kan je beïnvloeden hoe imposant of dominant de voorgrond afgebeeld wordt. Doorgaans is de regel: ga lager wanneer de voorgrond eerder subtiel is en positioneer het statief wat hoger als de voorgrond wat groter en zwaarder overkomt. Vermijd bovendien dat voorgrondelementen gaan overlappen met de achtergrond. Dat is vaak storend en blokkeert de blik van de kijker.

Naast elementen om het beeld diepte te geven en de blik van de kijker te sturen, heb je uiteraard ook nog een aandachtspunt nodig. Er moeten dus één of meerdere elementen in het beeld aanwezig zijn om de blik van de kijker vast te houden. De meest voor de hand liggende onderwerpen zijn uiteraard de talrijke bomen die je op de heide vindt. Zoek een exemplaar dat mooi gevormd is en zich onderscheidt van de rest.

Ten slotte kan je het beeld nog sterker maken door ook aandacht te besteden aan de ‘accenten’ in een landschap. Dat zijn niet de belangrijkste aandachtspunten, maar kleine elementen die een ondersteunende rol spelen. Ze maken het beeld boeiender en houden de aandacht van de kijker langer vast. Het oog zal immers het beeld scannen en afwisselen tussen het belangrijkste aandachtspunt en de accenten.

Wanneer het licht later op de ochtend wat harder wordt en de zon de sfeer langzaam wegbrandt, schakel je best over op de telelens. Met een telelens kan je wat meer inzoomen op het landschap en ben je minder afhankelijk van het mooiste licht. Ga op zoek naar allerlei details: een groepje berken, zonneharpen die door de bomen priemen, een wandelpad dat kronkelt tussen de heide of een jonge den of een oude verweerde stam in een heidelandschap. De mogelijkheden zijn vaak eindeloos voor wie ze wil zien. Wanneer je detaillandschappen fotografeert, overweeg dan steeds of de lucht een meerwaarde biedt. Op een mooie zonnige ochtend is de lucht vaak staalblauw en dat kan soms storend zijn. Doorgaans is het beter om de lucht tot een minimum te beperken of zelfs gewoon weg te laten als die toch maar weinig toevoegt. Het klinkt wat vreemd, maar in sommige gevallen zal je dus bomen aansnijden en slechts gedeeltelijk laten zien omdat er anders te veel saaie lucht in beeld komt.

Ten slotte kan je ook nog op zoek gaan naar abstractere beelden. Denk bijvoorbeeld aan een afwisseling van pijpenstrootje en struikheide of een detailbeeld van kleurrijke heidevegetatie. Bij abstracte beelden is het belangrijk dat er geen elementen opduiken die de abstractie kunnen verstoren of de aandacht van de kijker weghalen. Bovendien zal ook een lucht zelden aanwezig zijn, want dat maakt het beeld vaak te herkenbaar.

Spiegelende vennetjes

Wie heide zegt, zegt ook vennen. In de meeste heidegebieden vind je namelijk kleine of grote waterpartijen waar heel wat te beleven valt. Deze vennen zijn de plaats bij uitstek om sfeervolle beelden te maken. In de buurt van water is de vochtigheid altijd wat hoger, dus hier ontstaat sowieso sneller mist. Hou daarmee dus ook rekening tijdens de voorbereiding. Het zou niet de eerste keer zijn dat er nergens mist in het gebied te bespeuren valt tot je bij een van de vennen of natte valleien komt.

Op een rustige ochtend is het langs de vennen niet alleen genieten van een bijzondere sfeer, je maakt bovendien ook veel kans op prachtige reflecties. Symmetrie en reflecties maken een beeld harmonieuzer en brengen rust, waardoor dergelijke beelden altijd gesmaakt worden door het grote publiek. Bovendien geven ze het beeld iets extra en laten ze een dubbele wereld zien: mooie kleuren in de lucht en het landschap worden immers ook weerkaatst in de voorgrond. Let erop dat de symmetrie en de reflecties perfect zijn door de horizon in het midden te plaatsen.

Klein gespuis

Tijdens een tochtje over de heide komt ook de macrolens ongetwijfeld van pas. Langs de vennen vind je allerlei waterjuffers en libellen. Ze hangen ’s morgens vaak te rusten in de vegetatie rondom het water. Bovendien zijn ze nog niet voldoende opgewarmd om weg te vliegen, waardoor je ze gemakkelijker kunt benaderen en fotograferen. Maak gebruik van tegenlicht en fotografeer met beperkte scherptediepte (bijvoorbeeld f/2.8). Zo ontstaan de mooiste bokeh-effecten. Is het zonlicht te hard voor sfeervolle beelden, scherm dan het onderwerp af met een paraplu, maar laat de achtergrond volop in de zon zitten. Er ontstaat een prachtig kleurcontrast en het is de werkwijze bij uitstek voor bijzondere macro-opnames.

Tussen de heide vind je dan weer tal van andere insecten: sprinkhanen, lieveheersbeestjes, spinnen en (nacht)vlinders vinden er hun voedsel. Probeer deze onderwerpen niet altijd in close-up te fotograferen maar laat wat meer van de omgeving zien. Zo betrek je meer van de prachtige roze kleur in het beeld.

Ten slotte loont het ook om even out-of-the-box te denken en deze onderwerpen op een minder klassieke manier in beeld te brengen. Fotografeer bijvoorbeeld eens een detail van de vleugels of de poten van een vlinder of een libel. Of experimenteer met het scherpstelpunt en stel niet altijd scherp op de ogen, maar bijvoorbeeld op de vleugels of het achterlijf. Omdat je niet meteen alles laat zien, laten dergelijke beelden veel meer over aan de verbeelding van de kijker en dwingen ze hem om langer stil te staan bij je foto.

De mooiste heidegebieden in de Benelux

We weten nu al welke omstandigheden nodig zijn om de heide optimaal in beeld te brengen en waarop we zoal moeten letten, maar waar ga je nu heen? In de Benelux vind je tal van prachtige heidegebieden in de Belgische Kempen en verspreid over Nederland. Hieronder volgt een overzicht van de mooiste en meest gevarieerde gebieden.

• Kalmthoutse heide (Shoot nr. 36 & 44): In het uiterste noorden van België, vlakbij de grens met Nederland, vinden we de Kalmthoutse heide. Het is het oudste en grootste natuurreservaat van Vlaanderen. Met bijna 4000 hectare vormt het samen met het Grenspark De Zoom een uitgestrekt grensoverschrijdend natuurgebied. Het natuurpark bestaat voornamelijk uit droge en natte heide, vennen, zandvlaktes en duinen, weilanden en dennenbossen.
  Bereikbaarheid: De Vroente, Putsesteenweg, Kalmthout, BE
• De Mechelse Heide: De Mechelse heide is gelegen op de oostelijke rand van het Kempisch Plateau in het Nationaal Park Hoge Kempen. Van midden augustus tot midden september tovert de bloeiende heide dit landschap om in een paars schilderij. Via zanderige paden kom je bij verschillende heuveltoppen waarvan je een prachtig uitzicht krijgt over de uitgestrekte heideterreinen, die afwisselen met berken en dennenbossen.
  Bereikbaarheid: Joseph Smeetslaan, Maasmechelen, BE

• Vallei van de Ziepbeek: De Vallei van de Ziepbeek is een van de zeldzame beekdalen in ons land die intact zijn gebleven en die deel uitmaken van het Nationaal Park Hoge Kempen. De beek ontspringt op de rand van het Kempens Plateau met de Maasvallei en mondt uit in de Grensmaas. Dit natuurlijke dal bestaat uit een afwisseling van droge en natte heide, broekbossen, vennetjes, vijvers en eikenberkbossen.
  Bereikbaarheid: Daalbroekstraat, Lanaken, BE

• De Teut en Tenhaagdoornheide (Shoot nr. 65): In het hartje van de provincie Limburg ten noorden van Hasselt vinden we de Teut en de Tenhaagdoornheide, twee prachtige natuurreservaten die beheerd worden door het Agentschap Natuur en Bos. Eind augustus kleurt het heuvelachtige heidelandschap er prachtig paars. Maar de afwisseling van beekdalen, vennen, duinen, bossen en akkertjes maken het grootste heidegebied van Limburg ook op andere momenten van het jaar een droomlocatie voor macro- en landschapsfotografen.
  Bereikbaarheid: Donderslagseweg, Zonhoven of Holsteenweg, Zonhoven, BE

• Averbode Bos & Heide (Shoot nr. 66): Op de grens van de Kempen met het Hageland, ligt een van de grootste en mooiste natuurgebieden van Vlaanderen: Averbode Bos & Heide. De uitgestrekte bossen, graslanden en heidegebieden wisselen er af met talloze vennen en moerassen. Averbode Bos & Heide maakt deel uit van Natura 2000, een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden.
  Bereikbaarheid: Abdijstraat, Averbode, BE
• Veluwezoom-Posbank: Nationaal Park Veluwezoom is een natuurgebied van 5000 hectare op de Veluwe in de provincie Gelderland. Het heuvelachtige gebied bestaat grotendeels uit gevarieerd bos, heide en een enkele zandverstuiving. Centraal in het nationaal park ligt het bekende uitzichtpunt de Posbank. Vanaf dit punt krijg je een waanzinnig uitzicht over de glooiende heideheuvels.
  Bereikbaarheid: Heuvenseweg, Rheden, NL
• Brunssummerheide: In het uiterste zuiden van de Nederlandse provincie Limburg, vlakbij Heerlen, ligt de Brunssummerheide. Door zijn enorme variatie geldt dit grote natuurgebied als een van de mooiste heidegebieden van het land. Naast heide tref je hier ook loofbossen, vennen en naaldbossen aan. Het reliëf in het landschap zorgt voor grote hoogteverschillen met bijbehorende vergezichten waar het ’s morgens heerlijk postvatten is.
  Bereikbaarheid: Schaapskooiweg, Heerlen, NL
• Loonse en Drunense Duinen: Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen is een natuurgebied in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Het is ruim 3500 hectare groot en bijzonder divers. Je vindt er bos, heide en vooral veel zand. Het is een van de grootste stuifzandgebieden van West-Europa. De wind kan er op veel plekken ongestoord waaien en dat zorgt voor een steeds veranderend landschap.
  Bereikbaarheid: Roestelbergseweg, Kaatsheuvel, NL
• Sallandse heuvelrug: Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug is een uitgestrekt natuurgebied dat bestaat uit bossen en heidevelden. Het gebied behoort tot een van de langste, aangesloten heidegebieden van Europa. In het nationale park vind je diverse uitzichtpunten waar je kan genieten van de schitterende vergezichten en de unieke fauna & flora.
  Bereikbaarheid: Grotestraat, Nijverdal, NL
• Stabrechtse heide: De Strabrechtse Heide is een natuurgebied in de Nederlandse gemeenten Heeze-Leende, Someren en Geldrop-Mierlo. Op het eerste gezicht lijkt het een onmetelijke vlakte van alleen struik- en dopheide, maar niets is minder waar. Rond de vennen groeien bijzondere planten en in het midden van het gebied vind je de Galgenberg, een klein stukje open stuifzand met een typische flora en fauna.
  Bereikbaarheid: Grotestraat, Nijverdal, NL

Wat stop je in je fototas?

• Groothoeklens (equivalent van 16 tot 35 mm op een fullframe camera): een groothoeklens gebruik je vooral om de weidsheid van de heidevelden in beeld te brengen. Voor groothoekopnames moeten de omstandigheden perfect zijn en zal je op zoek moeten gaan naar voorgrondelementen om het beeld interessant te houden van voor tot achter.
• Standaardlens (equivalent 24 tot 70 mm op fullframe): deze allround lens laat je toe om een breed gamma aan landschapsfoto’s vast te leggen. Dit is het werkpaard bij uitstek van menig landschapsfotograaf.
• Telezoomlens (fullframe-equivalent 70 tot 200 mm of 80 tot 400 mm): een telelens laat je toe om details uit het landschap te filteren of meer abstracte beelden te maken.
• Macrolens: met een macrolens breng je de gevarieerde fauna en  flora van de heidegebieden in beeld.
• Statief: een degelijk statief is onmisbaar bij landschaps- en macrofotografie en laat je toe om scherpe beelden te maken tijdens de vroege uurtjes, wanneer langere sluitertijden nodig zijn.
• Polarisatiefilter: met een polarisatiefilter bevorder je de kleuren van de vegetatie en maak je een wolkenlucht contrastrijker. Met deze filter zet je de kleuren van de heide dus nog wat extra in de verf.
• Grijsverloopfilters: met grijsverloopfilters houd je bij zonsopkomst het contrast onder controle en zorg je voor meer balans tussen de felle lucht en de donkere heide. Heb je geen verloopfilters, maak dan verschillende foto’s met een andere belichting en combineer deze beelden achteraf tot een HDR-foto.