Werken met tilt-shiftobjectieven

Bij ‘tilt-shiftfotografie’ denk je misschien aan het populaire miniatuureffect dat steeds vaker als ‘creatief filter’ in je digitale fototoestel is ingebouwd. Maar er is meer! Een tilt-shiftobjectief laat toe om het optische gedeelte ervan te verschuiven (shift) en/of te kantelen (tilt) ten opzichte van de beeldsensor. Deze verstellingsmogelijkheden bieden de onderlegde fotograaf heel wat interessante voordelen en creatieve mogelijkheden.

De shiftfunctie laat toe om het perspectief te corrigeren, en maakt het samenvoegen van deelbeelden heel wat makkelijker. Met de tiltfunctie kan je het scherptevlak in een opname precies daar leggen waar je dat wil. Met beide samen krijg je een grote controle over het beeld.

In dit artikel leggen we de algemene principes uit. Lees ook hoe je met zulke objectieven moet werken, en meer details over de tiltfunctie en de shiftfunctie.

Hoe het allemaal begon

Al heel vroeg leerden fotografen het hoe en waarom over het verstellen van een objectief t.o.v. de lichtgevoelige plaat. De klassieke klapcamera met matglas en scherpstelbalg bleef dan ook decennialang hét instrument bij uitstek voor de professionele fotograaf. Ook vandaag nog staat de monorailcamera, met zijn erg wendbare lensplaat en negatiefhouder, paraat in talloze vakstudio’s. Steeds vaker dient daarbij een middenformaat digitale rug als opnamemedium.

Technische camera’s mogen dan wel uitgebreide mogelijkheden bieden voor optische correcties tijdens de opname, je kunt ze moeilijk handig noemen voor snel of buitenshuis werken. Daarom werden andere oplossingen bedacht voor de mobiele fotograaf. Al in 1962 introduceerde Nikon de allereerste groothoeklens met een shiftfunctie voor kleinbeeldcamera’s: de 35mm f/3.5 PC-Nikkor. Nadien volgden andere fabrikanten, kwam er een ruimere keuze aan brandpuntsafstanden en werden (rond 1972) tiltfuncties toegevoegd.

Optische buitenbeentjes

Tilt-shiftobjectieven verschillen op een aantal gebieden van gewone lenzen. Omdat ze in de eerste plaats bedoeld zijn voor technisch veeleisende opnamen, wordt grote aandacht besteed aan een hoge weergavekwaliteit en lage vervorming. Tegelijkertijd is hun beeldcirkel – dat is de cirkelvormige projectie van het onderwerp op het vlak van de sensor – veel groter dan nodig om die sensor volledig te bedekken. Je gebruikt daardoor bij gewoon gebruik het centrale gedeelte van de lens, dat ook optisch het beste is (naar de rand van de beeldcirkel toe neemt de resolutie van een lens snel af). Het verschil aan scherpte in de beeldhoeken tussen een tilt-shift en een gewoon objectief valt dan ook meteen op.

Een tilt-shiftobjectief heeft verder voorzieningen nabij de cameravatting om het voorste deel ervan (waarin de lenzen zijn vervat) te verschuiven (shift-functie) en/of te kantelen (tilt-functie) ten opzichte van de ‘normale’ positie. Door te schuiven verplaats je het door de sensor geregistreerde gebied binnen de ruim grotere beeldcirkel. Bij gebruik van de kantelfunctie staat de optische as van het objectief niet langer loodrecht op het beeldvlak. Over de precieze gevolgen daarvan hebben we het verderop in detail.

Het instelbereik voor tilt-shiftlenzen voor full-frame-DSLR’s bedraagt meestal 10 à 12 mm voor shift en 6 à 8° voor tilt. Elke beweging wordt apart geregeld via een draaiknop met schaalverdeling; de instelling wordt vergrendeld met een tweede knop. Bij oudere tilt-shiftobjectieven staan de shift- en tiltassen onveranderlijk loodrecht op elkaar; je kunt ze soms op verzoek naar parallel laten ombouwen. Bij enkele meer recente modellen kan je de onderlinge hoek vrij kiezen tussen 0° en 90°. De lens kan verder als geheel om de cameravatting roteren, zodat je de richting van de verstellingen precies kunt aanpassen.

Welke lens voor…?

Tilt-shiftobjectieven kunnen worden ingezet bij uiteenlopende soorten fotografie. Daarom bieden de grote twee – Canon en Nikon – een reeks modellen met verschillende brandpuntsafstand. Architectuur-, interieur en landschapsfotografen kiezen meestal voor de meest populaire 24mm-versie of de nog extremere 17mm-uitvoering. Voor gebruik bij productshoots, stillevens, foodfotografie, juwelen, close-ups en creatieve portretten zijn er lenzen met brandpuntsafstand 45, 85 of 90 mm voorhanden. Het gaat telkens om wat omvangrijke, eerder zware en bovenal prijzige full-framelenzen met uitsluitend manuele scherpstelling, die je het best op statief gebruikt. Samyang levert een prijsgunstige tilt-shiftlens van 24 mm met lensvatting voor Canon, Nikon, Pentax of Sony. 

[extern_gallery urls=”http://cdn.minoc.com/zd_images/2015/13/142919_samyangts24movementsw.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2015/13/142919_tsmovements2.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2015/13/142919_sinarp3.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2015/13/142919_imagingcircle2.jpg||http://cdn.minoc.com/zd_images/2015/13/142919_xt10926w.jpg” caption=”Een tilt-shiftobjectief is uitgebreid verstelbaar||Verschuiven (shift) en kantelen (tilt)||De moderne technische camera, met digitale opnamerug||De oversized beeldcirkel maakt verschuivingen mogelijk||Aparte instellingen voor shift, tilt en rotatie”]